Artikelen

Zowel de uitgaven als de inkomsten van bibliotheken stijgen licht. Bibliotheken ontvingen in 2018 en 2019 gemiddeld meer subsidies van gemeenten – een verandering ten opzichte van de continue daling van de jaren daarvoor. De grootste kostenposten zijn al jaren personeel en huisvesting. De stijging van de uitgaven van bibliotheken komt met name voort uit de groei van het personeelsbestand en bijbehorende kosten.

Ieder bibliotheeklid kan bij de online Bibliotheek e-books en luisterboeken lenen. Van alle e-bookaccounts wordt 84% actief gebruikt. Het aantal online Bibliotheek-accounts stijgt, evenals de hoeveelheid digital only-lidmaatschappen. Hoewel het merendeel van de actieve accounts in het bezit is van volwassen bibliotheekleden, neemt ook het aantal actieve jeugdleden toe.

Zo’n 3,4 miljoen Nederlanders – een op de vijf – zijn lid van de bibliotheek. De meerderheid is jeugdlid. Dit aantal daalt al jaren licht, onder meer door de teruglopende hoeveelheid tijd die mensen aan lezen besteden.

De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) is niet alleen van toepassing op het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen in Europees Nederland, maar ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Dit overzeese deel van Nederland valt uiteen in de BES-eilanden en de CAS-landen. De afgelopen jaren zijn verschillende maatregelen genomen om de bibliotheekvoorzieningen van deze eilanden naar een hoger plan te tillen.

Het aantal bibliotheekorganisaties loopt terug, terwijl het aantal vestigingen redelijk stabiel blijft. Steeds minder locaties bieden echter een brede dienstverlening: er zijn steeds meer afhaalpunten, miniservicepunten en zelfbedieningsbibliotheken. Met de transitie van de klassieke naar de maatschappelijke bibliotheek neemt echter ook het aantal andersoortige faciliteiten toe, zoals studieplekken, expositieruimten en printfaciliteiten.

Bibliotheken werken steeds meer samen – met elkaar, maar ook met andere organisaties. Negen op de tien bibliotheekorganisaties hebben een of meerdere locaties in een multifunctionele accommodatie (MFA) ondergebracht. Wanneer het een fusie met andere partijen betreft, spreken we van een multifunctionele organisatie (MFO). Een dergelijke samenwerking wordt vaak aangegaan met cultuurinstellingen. Dit heeft niet alleen financiële voordelen, maar zorgt er ook voor dat mensen gemakkelijker de bibliotheek binnenstappen.

In de collectie van de online Bibliotheek zijn ruim 35 duizend e-books te vinden. Deze collectie groeit nog steeds gestaag. Het grootste deel van de collectie is fictie voor volwassenen. Ook komen er steeds meer luisterboeken beschikbaar. Dankzij het one copy multiple users-systeem kan één digitale titel door meerdere bibliotheekleden tegelijk worden gelezen. Ook het convenant e-lending draagt bij aan de gebruiksvriendelijkheid van de online Bibliotheek.

De landelijke digitale openbare bibliotheek biedt sinds 2017 via de online Bibliotheek en de Jeugdbibliotheek toegang tot een brede collectie e-books en luisterboeken. Ook heeft ieder bibliotheeklid toegang tot krantendatabank Delpher en de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL). Voor jeugdleden is er de Jeugdbibliotheek.

Voor hun inkomsten zijn bibliotheken grotendeels afhankelijk van gemeentesubsidies. Teruglopende ledenaantallen en krimpende gemeentebudgetten hebben de laatste jaren voor een krimp in deze subsidies gezorgd. De financiële crisis, de steeds verder gaande ontlezing en de opkomst van de computer spelen daarin ieder een belangrijke rol. Dit zorgt er in sommige gevallen voor dat bibliotheken moeten bezuinigen op personeel en huisvesting, en soms zelfs hun deuren moeten sluiten.

Waar het aantal bezoekers van de bibliotheek tot 2013 vrij constant afnam, was de laatste jaren een ommekeer te zien. In 2019 verwelkomden alle vestigingen samen circa 63 miljoen bezoekers, In 2020 en 2021 liep dit aantal vanwege de tijdelijke coronasluitingen van bibliotheken terug, tot circa 31 miljoen bezoeken in 2021. De meeste mensen komen langs om materialen te lenen. Ook lezen ze ter plekke boeken, kranten of tijdschriften of nemen ze deel aan activiteiten, zowel met als zonder lidmaatschap. Daarnaast speelt de ontmoetingsfunctie van de bibliotheek een steeds belangrijkere rol.