Artikelen

Het aantal uitleningen van fysieke boeken loopt sinds 1999 vrij constant terug. Ook het aantal uitleningen per lid en per materiaal daalt licht. Daarentegen is juist een stijging in de hoeveelheid digitale uitleningen te zien. Het fysieke fictieboek voert de boventoon.

De bibliotheek is er voor iedereen, maar heeft gemiddeld het hoogste bereik onder vrouwen, jongeren, mensen met een hogere opleiding en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. De gemiddelde bezoeker komt vooral naar de bibliotheek om boeken te lenen. Met de transitie van uitleenbibliotheek naar maatschappelijke bibliotheek is ook een verschuiving in redenen om de bibliotheek te bezoeken waar te nemen. Ontmoeting en verblijf spelen een steeds grotere rol. Ook wordt de bibliotheek gezien als een educatieve en instelling en waardevolle bron van informatie. Bibliotheken proberen steeds beter inzicht te verwerven in dit consumentengedrag.

Zo’n 3,4 miljoen Nederlanders – één op de vijf – zijn lid van de bibliotheek. De meerderheid is jeugdlid. Het aantal leden daalt al jaren licht, onder meer door de teruglopende hoeveelheid tijd die mensen aan lezen besteden.

De bibliotheek voert tal van activiteiten uit om de jeugd aan te moedigen tot meer lezen. De doorlopende leeslijn biedt programma’s voor iedere leeftijd. Voor baby’s is dat bijvoorbeeld BoekStart, voor schoolgaande kinderen de Bibliotheek op school en voor kinderen met een taalachterstand is er de VoorleesExpress. Al deze programma’s hebben een positief effect op de taalontwikkeling van kinderen. Zo wordt tevens laaggeletterdheid voorkomen.

E-books en luisterboeken worden steeds populairder. Steeds meer gebruikers lezen en luisteren vanaf hun e-reader, tablet of telefoon. Zowel het aanbod als het aantal uitleningen groeit. Volwassenen vormen de grootste groep leners.

Waar het aantal bezoekers van de bibliotheek tot 2013 vrij constant afnam, was de laatste jaren een ommekeer te zien. De bibliotheken werden in 2022 in totaal 50,3 miljoen keer bezocht. In coronajaren 2020 en 2021 was dat beduidend minder, op het dieptepunt in 2021 lag het aantal bezoeken op 31,3 miljoen. De meeste mensen komen langs om materialen te lenen. Ook lezen ze ter plekke boeken, kranten of tijdschriften of nemen ze deel aan activiteiten, zowel met als zonder lidmaatschap. Daarnaast speelt de ontmoetingsfunctie van de bibliotheek een steeds belangrijkere rol.

Bibliotheken beschikken over een gevarieerde collectie van boeken voor jeugd en volwassenen, audiovisuele materialen en bladmuziek. Deze fysieke collectie wordt door gebruikers positief geëvalueerd. De collectie van alle openbare bibliotheken kromp de afgelopen twintig jaar gestaag, maar de omvang van de boekencollectie is de laatste jaren ongeveer gelijk gebleven. De verkleining van de collectie audiovisuele materialen hangt sterk samen met de opkomst van nieuwe technologieën.

Steeds meer Nederlanders doen vrijwilligerswerk. Ook het aantal vrijwilligers in de bibliotheekbranche is in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Er vallen verschillende typen vrijwilligers te onderscheiden. Ze worden bijvoorbeeld ingezet voor relatief gemakkelijke of kennisspecifieke taken. Met de toename van het aantal vrijwilligers groeit ook de behoefte aan een vrijwilligerscoördinator, evenals naar inzicht in de baten en lasten van vrijwilligers.

De lokale bibliotheken, de provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) en de KB vormen samen één netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen. Sinds 2015, toen de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) in werking trad, bekleedt de KB binnen dit netwerk een regierol. De negen POI’s vormen samen een landelijk dekkend netwerk (IBL). De collecties van alle lokale bibliotheken zijn met elkaar verbonden middels een gezamenlijk ILS (Integrated Library System).

De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) is niet alleen van toepassing op het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen in Europees Nederland, maar ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Dit overzeese deel van Nederland valt uiteen in de BES-eilanden en de CAS-landen. De afgelopen jaren zijn verschillende maatregelen genomen om de bibliotheekvoorzieningen van deze eilanden naar een hoger plan te tillen.