Artikelen

Het aantal uitleningen van fysieke boeken loopt sinds 1999 vrij constant terug. Ook het aantal uitleningen per lid en per materiaal daalt licht. Daarentegen is juist een stijging in de hoeveelheid digitale uitleningen te zien. Het fysieke fictieboek voert de boventoon.

Zo’n 3,4 miljoen Nederlanders – één op de vijf – zijn lid van de bibliotheek. De meerderheid is jeugdlid. Het aantal leden daalt al jaren licht, onder meer door de teruglopende hoeveelheid tijd die mensen aan lezen besteden.

E-books en luisterboeken worden steeds populairder. Steeds meer gebruikers lezen en luisteren vanaf hun e-reader, tablet of telefoon. Zowel het aanbod als het aantal uitleningen groeit. Volwassenen vormen de grootste groep leners.

Waar het aantal bezoekers van de bibliotheek tot 2013 vrij constant afnam, was de laatste jaren een ommekeer te zien. De bibliotheken werden in 2022 in totaal 50,3 miljoen keer bezocht. In coronajaren 2020 en 2021 was dat beduidend minder, op het dieptepunt in 2021 lag het aantal bezoeken op 31,3 miljoen. De meeste mensen komen langs om materialen te lenen. Ook lezen ze ter plekke boeken, kranten of tijdschriften of nemen ze deel aan activiteiten, zowel met als zonder lidmaatschap. Daarnaast speelt de ontmoetingsfunctie van de bibliotheek een steeds belangrijkere rol.

Bibliotheken beschikken over een gevarieerde collectie van boeken voor jeugd en volwassenen, audiovisuele materialen en bladmuziek. Deze fysieke collectie wordt door gebruikers positief geëvalueerd. De collectie van alle openbare bibliotheken kromp de afgelopen twintig jaar gestaag, maar de omvang van de boekencollectie is de laatste jaren ongeveer gelijk gebleven. De verkleining van de collectie audiovisuele materialen hangt sterk samen met de opkomst van nieuwe technologieën.

De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) is niet alleen van toepassing op het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen in Europees Nederland, maar ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Dit overzeese deel van Nederland valt uiteen in de BES-eilanden en de CAS-landen. De afgelopen jaren zijn verschillende maatregelen genomen om de bibliotheekvoorzieningen van deze eilanden naar een hoger plan te tillen.

Ieder bibliotheeklid kan bij de online Bibliotheek e-books en luisterboeken lenen. Van alle e-bookaccounts wordt 70% actief gebruikt. Het aantal online Bibliotheek-accounts stijgt, evenals de hoeveelheid digital only-lidmaatschappen. Hoewel het merendeel van de actieve accounts in het bezit is van volwassen bibliotheekleden, neemt ook het aantal actieve jeugdleden toe.

Voor hun inkomsten zijn bibliotheken grotendeels afhankelijk van gemeentesubsidies. Teruglopende ledenaantallen en krimpende gemeentebudgetten hebben tussen 2011 en 2017 voor een krimp in deze subsidies gezorgd. Sinds 2018 neemt de gemeentesubsidie voor bibliotheken jaarlijks toe. Dat neemt niet weg dat individuele bibliotheekorganisaties te maken hebben met bezuinigingen. Een kwart van de bibliotheekorganisaties had in 2022 te maken met bezuinigingen.

Het aantal bibliotheekorganisaties loopt terug, terwijl het aantal vestigingen redelijk stabiel blijft. Steeds minder locaties bieden echter een brede dienstverlening: er zijn steeds meer afhaalpunten, miniservicepunten en zelfbedieningsbibliotheken. Met de transitie van de klassieke naar de maatschappelijke bibliotheek neemt echter ook het aantal andersoortige faciliteiten toe, zoals studieplekken, expositieruimten en printfaciliteiten.

Het aantal bibliotheekorganisaties loopt terug. Dit is mede het gevolg van de Bibliotheekvernieuwing, die zorgde voor schaalvergroting, fusies en de opkomst van de basisbibliotheek. Provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) bieden op regionaal niveau ondersteuning aan bibliotheekorganisaties. De Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en KB bieden deze steun op landelijk niveau.