Artikelen

Naast de openbare bibliotheek kent Nederland ook andere soorten bibliotheken. Denk bijvoorbeeld aan de universiteitsbibliotheek, de christelijke bibliotheek en de gevangenisbibliotheek. De boeken in deze bibliotheken zijn niet voor iedereen beschikbaar. Andere bibliotheken zijn wel publiekelijk toegankelijk, maar onderscheiden zich door hun bijzondere locatie, zoals op stranden, stations en in woonwijken. Vaak gelden in deze bibliotheken andere richtlijnen voor het collectioneren en uitlenen van de materialen.

Het aantal bibliotheekorganisaties loopt terug, terwijl het aantal vestigingen redelijk stabiel blijft. Steeds minder locaties bieden echter een brede dienstverlening: er zijn steeds meer afhaalpunten, miniservicepunten en zelfbedieningsbibliotheken. Met de transitie van de klassieke naar de maatschappelijke bibliotheek neemt echter ook het aantal andersoortige faciliteiten toe, zoals studieplekken, expositieruimten en printfaciliteiten.

De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) is niet alleen van toepassing op het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen in Europees Nederland, maar ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Dit overzeese deel van Nederland valt uiteen in de BES-eilanden en de CAS-landen. De afgelopen jaren zijn verschillende maatregelen genomen om de bibliotheekvoorzieningen van deze eilanden naar een hoger plan te tillen.

Zowel de uitgaven als de inkomsten van bibliotheken stijgen licht. Bibliotheken ontvingen in 2018 en 2019 gemiddeld meer subsidies van gemeenten – een verandering ten opzichte van de continue daling van de jaren daarvoor. De grootste kostenposten zijn al jaren personeel en huisvesting. De stijging van de uitgaven van bibliotheken komt met name voort uit de groei van het personeelsbestand en bijbehorende kosten.

De landelijke digitale openbare bibliotheek biedt sinds 2017 via de online Bibliotheek en de Jeugdbibliotheek toegang tot een brede collectie e-books en luisterboeken. Ook heeft ieder bibliotheeklid toegang tot krantendatabank Delpher en de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL). Voor jeugdleden is er de Jeugdbibliotheek.

In de collectie van de online Bibliotheek zijn ruim 35 duizend e-books te vinden. Deze collectie groeit nog steeds gestaag. Het grootste deel van de collectie is fictie voor volwassenen. Ook komen er steeds meer luisterboeken beschikbaar. Dankzij het one copy multiple users-systeem kan één digitale titel door meerdere bibliotheekleden tegelijk worden gelezen. Ook het convenant e-lending draagt bij aan de gebruiksvriendelijkheid van de online Bibliotheek.

Waar het aantal bezoekers van de bibliotheek tot 2013 vrij constant afnam, was de laatste jaren een ommekeer te zien. In 2019 verwelkomden alle vestigingen samen circa 63 miljoen bezoekers, In 2020 en 2021 liep dit aantal vanwege de tijdelijke coronasluitingen van bibliotheken terug, tot circa 31 miljoen bezoeken in 2021. De meeste mensen komen langs om materialen te lenen. Ook lezen ze ter plekke boeken, kranten of tijdschriften of nemen ze deel aan activiteiten, zowel met als zonder lidmaatschap. Daarnaast speelt de ontmoetingsfunctie van de bibliotheek een steeds belangrijkere rol.

Bibliotheken beschikken over een gevarieerde collectie van boeken voor jeugd en volwassenen, audiovisuele materialen en bladmuziek. Deze fysieke collectie wordt door gebruikers positief geëvalueerd. De collectie van alle openbare bibliotheken kromp de afgelopen twintig jaar gestaag, maar de omvang van de boekencollectie is de laatste jaren ongeveer gelijk gebleven. De verkleining van de collectie audiovisuele materialen hangt sterk samen met de opkomst van nieuwe technologieën.

E-books en luisterboeken worden steeds populairder. Steeds meer gebruikers lezen en luisteren vanaf hun e-reader, tablet of telefoon. Zowel het aanbod als het aantal uitleningen groeit. Volwassenen vormen de grootste groep leners.

Het aantal bibliotheekorganisaties loopt terug. Dit is mede het gevolg van de Bibliotheekvernieuwing, die zorgde voor schaalvergroting, fusies en de opkomst van de basisbibliotheek. Provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) bieden op regionaal niveau ondersteuning aan bibliotheekorganisaties. De Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en KB bieden deze steun op landelijk niveau.