Artikelen

Het aantal personeelsleden in vaste dienst van de bibliotheek nam een tijdlang af, maar is de laatste jaren weer stabiel. De hoeveelheid vrijwilligers stijgt daarentegen sterk. Met de veranderende rol van de bibliotheek ontstaat ook de behoefte aan andere functies en competenties. Er worden meer specialisten dan generalisten gewenst, die zich proactief en resultaatgericht opstellen. Daarom wordt door bibliotheken geïnvesteerd in deskundigheidsbevordering. Zo wordt het ontbreken van een branchespecifieke bibliotheekopleiding deels gecompenseerd.

De bibliotheek voert tal van activiteiten uit om de jeugd aan te moedigen tot meer lezen. De doorlopende leeslijn biedt programma’s voor iedere leeftijd. Voor baby’s is dat bijvoorbeeld BoekStart, voor schoolgaande kinderen de Bibliotheek op school en voor kinderen met een taalachterstand is er de VoorleesExpress. Al deze programma’s hebben een positief effect op de taalontwikkeling van kinderen. Zo wordt tevens laaggeletterdheid voorkomen.

Bibliotheken werken veelvuldig samen met diverse organisaties, zoals scholen, gemeenten, jeugdgezondheidszorg en kinderopvangorganisaties. Met name rondom educatie vindt veel samenwerking plaats, die vaak vanuit landelijke programma’s wordt vormgegeven. Waar eerst vooral werd samengewerkt met het primair onderwijs en voor- en vroegschoolse educatie, richt de dienstverlening van bibliotheken zich ook steeds meer op het voortgezet onderwijs. Bibliotheken werken samen met zowel maatschappelijke als commerciële partijen.

Nederland wordt een steeds diverser land. Diversiteit op de werkvloer kan grote voordelen hebben: het zorgt voor een hogere omzet, meer creativiteit en een groter probleemoplossend vermogen. Met hun programma’s proberen bibliotheken aan te sluiten op een zo breed mogelijk publiek. Ook is diversiteit regelmatig onderdeel van beleidsplannen. Het gaat dan met name over variatie in het personeelsbestand wat betreft opleidingsniveau en kennis en vaardigheden. Toch valt op diversiteitsgebied in bibliotheken nog veel te winnen.

De gemiddelde bezoeker van de bibliotheek is vrouw, jong, hoogopgeleid en niet-westers. Deze komt vooral naar de bibliotheek om boeken te lenen. Met de transitie van uitleenbibliotheek naar maatschappelijke bibliotheek is ook een verschuiving in redenen om de bibliotheek te bezoeken waar te nemen. Ontmoeting en verblijf spelen een steeds grotere rol. Ook wordt de bibliotheek gezien als een educatieve en instelling en waardevolle bron van informatie. Bibliotheken proberen steeds beter inzicht te verwerven in dit consumentengedrag.

Senioren maken een belangrijk onderdeel uit van het ledenbestand van bibliotheken. Een groot deel van de bibliotheken heeft een aanbod dat op deze doelgroep is toegespitst. Toch zijn nog niet alle ouderen even goed op de hoogte van dat aanbod.

De bibliotheeksector verandert, en daar horen ook veranderingen in het personeelsbestand bij. Bibliothecarissen horen bij de meest vergrijsde doelgroepen in Nederland – en dat terwijl de veranderende positionering van de bibliotheek juist vraagt om nieuwe competenties. De nieuwe bibliotheekmedewerker is flexibel, is leergierig en werkt graag samen. Ook groeit de aandacht voor diversiteit, duurzame inzetbaarheid en een positief werkklimaat, waarvoor werknemer en werkgever samen de verantwoordelijkheid dragen.

Het openbarebibliotheekbeleid van Nederland kent een rijke geschiedenis. Van de relatie met de volksbibliotheken tot het gevecht om overheidssubsidie, van economische crises tot de Tweede Wereldoorlog, van de verzuiling tot de komst van het internet: allemaal hebben deze ontwikkelingen invloed gehad op de huidige inrichting van het Nederlandse bibliotheekstelsel. Dat het blijft gaan om work in progress, blijkt uit de veranderingen die het stelsel ook de laatste jaren nog heeft doorgemaakt, en die het waarschijnlijk nog te wachten staat.

Bibliotheken werken steeds meer samen – met elkaar, maar ook met andere organisaties. Negen op de tien bibliotheekorganisaties hebben een of meerdere locaties in een multifunctionele accommodatie (MFA) ondergebracht. Wanneer het een fusie met andere partijen betreft, spreken we van een multifunctionele organisatie (MFO). Een dergelijke samenwerking wordt vaak aangegaan met cultuurinstellingen. Dit heeft niet alleen financiële voordelen, maar zorgt er ook voor dat mensen gemakkelijker de bibliotheek binnenstappen.

Steeds meer Nederlanders doen vrijwilligerswerk. Ook het aantal vrijwilligers in de bibliotheekbranche is in de afgelopen jaren sterk toegenomen – zelfs zo sterk dat de hoeveelheid vrijwilligers het aantal betaalde krachten inhaalt. Er vallen verschillende typen vrijwilligers te onderscheiden. Ze worden bijvoorbeeld ingezet voor relatief gemakkelijke of kennisspecifieke taken. Met de toename van het aantal vrijwilligers groeit ook de behoefte aan een vrijwilligerscoördinator, evenals naar inzicht in de baten en lasten van vrijwilligers die vrijwilligers met zich meebrengen.