Artikelen

De bibliotheek valt binnen de culturele sector – een sector die te kampen heeft met een toenemende krimp. Ook de letterensector wapent zich hiertegen met verschillende initiatieven, die zich richten op meer innovatie en diversiteit.

Bibliotheken werken steeds meer samen – met elkaar, maar ook met andere organisaties. Negen op de tien bibliotheekorganisaties hebben een of meerdere locaties in een multifunctionele accommodatie (MFA) ondergebracht. Wanneer het een fusie met andere partijen betreft, spreken we van een multifunctionele organisatie (MFO). Een dergelijke samenwerking wordt vaak aangegaan met cultuurinstellingen. Dit heeft niet alleen financiële voordelen, maar zorgt er ook voor dat mensen gemakkelijker de bibliotheek binnenstappen.

De gemiddelde bezoeker van de bibliotheek is vrouw, jong, hoogopgeleid en niet-westers. Deze komt vooral naar de bibliotheek om boeken te lenen. Met de transitie van uitleenbibliotheek naar maatschappelijke bibliotheek is ook een verschuiving in redenen om de bibliotheek te bezoeken waar te nemen. Ontmoeting en verblijf spelen een steeds grotere rol. Ook wordt de bibliotheek gezien als een educatieve en instelling en waardevolle bron van informatie. Bibliotheken proberen steeds beter inzicht te verwerven in dit consumentengedrag.

Waar de omvang van het personeelsbestand van bibliotheken de afgelopen jaren afnam, is sinds 2018 weer een lichte stijging te zien. Ook worden steeds meer vrijwilligers ingezet. Daarnaast is een verjonging van het personeelsbestand ingezet, als gevolg van de natuurlijke uitstroom van personeel. Deze tendensen zijn onderdeel van de bezuinigingsmaatregelen die in de bibliotheeksector worden doorgevoerd.

Bibliotheken organiseren steeds meer activiteiten, die aansluiten bij de vijf kernfuncties. Bezoekers zijn zeer tevreden over het aanbod. Op het gebied van leesbevordering en educatie worden de meeste activiteiten georganiseerd. Activiteiten die vallen onder de kernfunctie leesbevordering en literatuur zijn met name gericht op het primair onderwijs. Ook organiseren vrijwel alle bibliotheken activiteiten op het gebied van kennis en informatie, kunst en cultuur en ontmoeting en debat.

Kunst en cultuur behoren tot de kernfuncties van de bibliotheek. Daarom organiseren bijna alle bibliotheken jaarlijks een veelheid aan activiteiten op dit gebied. Steeds meer bibliotheekorganisaties delen zelfs een pand met een culturele instelling in een multifunctionele accommodatie (MFA). Uit onderzoek blijkt dat bezoekers deze culturele functie en bijbehorende activiteiten zeer waarderen.

Het aantal bibliotheekorganisaties loopt terug, terwijl het aantal vestigingen redelijk stabiel blijft. Steeds minder locaties bieden echter een brede dienstverlening: er zijn steeds meer afhaalpunten, miniservicepunten en zelfbedieningsbibliotheken. Met de transitie van de klassieke naar de maatschappelijke bibliotheek neemt echter ook het aantal andersoortige faciliteiten toe, zoals studieplekken, expositieruimten en printfaciliteiten.

Bibliotheekmedewerkers zijn tevreden over hun werk: ze waarderen de afwisseling, de leermogelijkheden en de heersende familiecultuur. Ook vinden ze het prettig de gemeenschap te kunnen dienen. Minder tevreden zijn ze met de hoogte van hun salaris en pensioen. Net als in andere sectoren ervaart ook bibliotheekpersoneel bovendien een steeds hogere werkdruk. De zingeving die bibliotheekmedewerkers waarderen, trekt ook jonge medewerkers naar de bibliotheek. Zij brengen mogelijk nieuwe competenties met zich mee, die beantwoorden aan de vraag die de vermaatschappelijking van de bibliotheek stelt.

E-books en luisterboeken worden steeds populairder. Steeds meer gebruikers lezen en luisteren vanaf hun e-reader, tablet of telefoon. Zowel het aanbod als het aantal uitleningen groeit. Volwassenen vormen de grootste groep leners.

Steeds meer Nederlanders doen vrijwilligerswerk. Ook het aantal vrijwilligers in de bibliotheekbranche is in de afgelopen jaren sterk toegenomen – zelfs zo sterk dat de hoeveelheid vrijwilligers het aantal betaalde krachten inhaalt. Er vallen verschillende typen vrijwilligers te onderscheiden. Ze worden bijvoorbeeld ingezet voor relatief gemakkelijke of kennisspecifieke taken. Met de toename van het aantal vrijwilligers groeit ook de behoefte aan een vrijwilligerscoördinator, evenals naar inzicht in de baten en lasten van vrijwilligers die vrijwilligers met zich meebrengen.