Artikelen

De bibliotheek valt binnen de culturele sector – een sector die te kampen heeft met een toenemende krimp. Ook de letterensector wapent zich hiertegen met verschillende initiatieven, die zich richten op meer innovatie en diversiteit.

E-books en luisterboeken worden steeds populairder. Steeds meer gebruikers lezen en luisteren vanaf hun e-reader, tablet of telefoon. Zowel het aanbod als het aantal uitleningen groeit. Volwassenen vormen de grootste groep leners.

Bibliotheken organiseren steeds meer activiteiten, die aansluiten bij de vijf kernfuncties. Bezoekers zijn zeer tevreden over het aanbod. Op het gebied van leesbevordering en educatie worden de meeste activiteiten georganiseerd. Activiteiten die vallen onder de kernfunctie leesbevordering en literatuur zijn met name gericht op het primair onderwijs. Ook organiseren vrijwel alle bibliotheken activiteiten op het gebied van kennis en informatie, kunst en cultuur en ontmoeting en debat.

Kunst en cultuur behoren tot de kernfuncties van de bibliotheek. Daarom organiseren bijna alle bibliotheken jaarlijks een veelheid aan activiteiten op dit gebied. Steeds meer bibliotheekorganisaties delen zelfs een pand met een culturele instelling in een multifunctionele accommodatie (MFA). Uit onderzoek blijkt dat bezoekers deze culturele functie en bijbehorende activiteiten zeer waarderen.

Het aantal bibliotheekorganisaties loopt terug. Dit is mede het gevolg van de Bibliotheekvernieuwing, die zorgde voor schaalvergroting, fusies en de opkomst van de basisbibliotheek. Provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) bieden op regionaal niveau ondersteuning aan bibliotheekorganisaties. De Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en KB bieden deze steun op landelijk niveau.

Bibliotheken beschikken over een gevarieerde collectie van boeken voor jeugd en volwassenen, audiovisuele materialen en bladmuziek. Deze fysieke collectie wordt door gebruikers positief geëvalueerd. De collectie van alle openbare bibliotheken kromp de afgelopen twintig jaar gestaag, maar de omvang van de boekencollectie is de laatste jaren ongeveer gelijk gebleven. De verkleining van de collectie audiovisuele materialen hangt sterk samen met de opkomst van nieuwe technologieën.

Nederland wordt een steeds diverser land. Diversiteit op de werkvloer kan grote voordelen hebben: het zorgt voor een hogere omzet, meer creativiteit en een groter probleemoplossend vermogen. Met hun programma’s proberen bibliotheken aan te sluiten op een zo breed mogelijk publiek. Ook is diversiteit regelmatig onderdeel van beleidsplannen. Het gaat dan met name over variatie in het personeelsbestand wat betreft opleidingsniveau en kennis en vaardigheden. Toch valt op diversiteitsgebied in bibliotheken nog veel te winnen.

Zo’n 3,4 miljoen Nederlanders – een op de vijf – zijn lid van de bibliotheek. De meerderheid is jeugdlid. Dit aantal daalt al jaren licht, onder meer door de teruglopende hoeveelheid tijd die mensen aan lezen besteden.

Waar het aantal bezoekers van de bibliotheek tot 2013 vrij constant afnam, was de laatste jaren een ommekeer te zien. In 2019 verwelkomden alle vestigingen samen circa 63 miljoen bezoekers, In 2020 en 2021 liep dit aantal vanwege de tijdelijke coronasluitingen van bibliotheken terug, tot circa 31 miljoen bezoeken in 2021. De meeste mensen komen langs om materialen te lenen. Ook lezen ze ter plekke boeken, kranten of tijdschriften of nemen ze deel aan activiteiten, zowel met als zonder lidmaatschap. Daarnaast speelt de ontmoetingsfunctie van de bibliotheek een steeds belangrijkere rol.

Het aantal personeelsleden in vaste dienst van de bibliotheek nam een tijdlang af, maar is de laatste jaren weer stabiel. In 2020 was zelfs lichte groei van het personeelsbestand zichtbaar. De hoeveelheid vrijwilligers stijgt daarentegen sterk. Met de veranderende rol van de bibliotheek ontstaat ook de behoefte aan andere functies en competenties. Er worden meer specialisten dan generalisten gewenst, die zich proactief en resultaatgericht opstellen. Daarom wordt door bibliotheken geïnvesteerd in deskundigheidsbevordering. Zo wordt het ontbreken van een branchespecifieke bibliotheekopleiding deels gecompenseerd.