Definitie
Alle verschillende termen duizelen je soms misschien: fake news of nepnieuws, desinformatie, misinformatie en meer. Wat ze allemaal gemeen hebben, is dat het gaat om onjuiste, valse, inaccurate, onnauwkeurige, misleidende en/of onvolledige informatie die niet is berust op feiten. Welke bedoelingen iemand ermee heeft, bepaalt waarover we het precies hebben.
Desinformatie
Wanneer iemand expres verdraaide of vervalste feiten deelt en daar slechte bedoelingen mee heeft, hebben we het over desinformatie. Deze valse informatie is suggestief en wordt verspreid om de publieke opinie te beïnvloeden en/of geld mee te verdienen. Met desinformatie kun je dus doelbewust iemand, een groep mensen, een organisatie of zelfs een land bedriegen, zodat die iets anders gaan geloven dan de waarheid. Nepnieuws kan gezien worden als een vorm van desinformatie.
Misinformatie
Als we het hebben over foute informatie die wordt verspreid in de veronderstelling dat het correcte informatie is, dan spreken we over misinformatie. Je kunt hierbij denken aan iemand die een artikel deelt, maar zich niet realiseert dat het satire is. Ook kan nepnieuws worden gezien als een vorm van misinformatie, afhankelijk van welke intentie de verspreider ermee heeft.
Vormen
Desinformatie kan zich verborgen of publiekelijk verspreiden. Dat gebeurt niet alleen door mensen, maar ook door het gebruik van botaccounts. Een botaccount is bijvoorbeeld een Twitteraccount dat, althans gedeeltelijk, wordt aangestuurd door software en dan vaak specifiek om desinformatie te verspreiden, aandacht voor een thema onheus te vergroten, conflicten te verergeren door middel van negatieve en opruiende inhoud, meningen te manipuleren, financiële fraude te plegen en/ of de communicatie verstoren.
Desinformatie kan onder andere voorkomen in de vorm van:
- Gefabriceerde informatie. Deze verzonnen informatie kan om politieke redenen worden verspreid. Men kan er door gebruik van advertenties geld aan verdienen.
- Oplichting. Denk hierbij aan de imitatie van een originele website, waarbij slechts een kleine wijziging wordt aangebracht in bijvoorbeeld het logo. Omdat mensen hier makkelijk overheen kijken, is dit voor oplichters een makkelijke manier om anderen te bedriegen.
- Clickbait. Meestal betreft het hier een pakkende titel die als doel heeft jouw aandacht te trekken en erop te laten klikken. Aan jouw ‘klik’ wordt geld verdiend.
- Manipulatie. Dit kan gaan om een ‘echte’ foto waarin een wijziging wordt aangebracht, waardoor deze niet meer de waarheid weergeeft. De foto wordt op zo’n manier gemanipuleerd dat die er echt uitziet, maar een totaal andere boodschap geeft dan het origineel. Dit geldt ook voor andere vormen van media waar iets aan de informatie wordt gewijzigd.
- Deepfake kan eveneens worden gezien als manipulatie. Dit is een techniek waardoor met behulp van artificiële intelligentie nepvideo- of audio gemaakt kan worden. Hierbij wordt gebruik gemaakt van bestaande beelden of geluiden.
- Valse context. Ook bij deze vorm gaat het vaak om een ‘echte’ foto die deels of in zijn geheel in een andere context wordt geplaatst, waardoor opnieuw een verkeerd beeld wordt geschetst.
- Satire/parodie. Hierbij wordt bijvoorbeeld in een (nieuws)artikel op een spottende, maar treffende manier een situatie of persoon neergezet. Dit kan soms op zo’n manier worden gedaan dat men niet doorheeft dat het niet waar is wat er staat.
Drijfveren: waarom zou je desinformatie verspreiden?
Desinformatie is een krachtig middel dat wordt gemaakt door en is bedoeld voor beschadiging van een individu, een groep mensen, een organisatie of land. Bij succesvolle verspreiding en acceptatie wordt desinformatie gezien als feitelijke informatie. Er zijn zelfs gevallen waarin men blijft geloven in de valse informatie, zelfs wanneer de waarheid aan het licht komt. Desinformatie komt onder andere voor op politiek, economisch en militair gebied, met als doel:
- De manier waarop jij denkt en je gedraagt te beïnvloeden;
- Er geld aan te verdienen;
- Een grap te maken;
- Onrust te veroorzaken.
Weerbaarheid: wat kun je tegen desinformatie doen?
Mediawijsheid is een belangrijke vaardigheid om te ontwikkelen. Dit is een breed begrip en omvat veel, maar het begint altijd met bewustwording. Het is niet alleen belangrijk om je bewust te zijn van desinformatie en de gevaren daarvan, maar ook van het feit dat niet iedereen altijd online hetzelfde krijgt te zien. De meeste sociale media en websites houden bij wat je eerder hebt aangeklikt, geliked of gedeeld. Dat doen ze met algoritmes die onthouden wat je leuk vindt, zodat je vervolgens nog meer berichten krijgt te zien die daarop lijken en andere berichten juist niet, en zo in een spiraal terechtkomt – een zogeheten filterbubbel. Daarom is het belangrijk om jezelf te trainen in het kritisch reflecteren op media en nieuws.
Maak gebruik van tools om bewustzijn te verhogen en grip te krijgen op desinformatie. Daarnaast kan het ook helpen om simpelweg te erkennen dat het steeds minder makkelijk is om de waarheid te vinden en desinformatie te filteren. Wat je in ieder geval zelf kunt doen:
- Wees je bewust van het bestaan van desinformatie en haar gevolgen;
- Weet dat algoritmes bepalen wat je ziet en dat die inhoud voor iedereen verschilt;
- Daag jezelf uit om af en toe uit je bubbel te stappen;
- Neem niet alles aan voor waar wat je (online) tegenkomt. Wees kritisch;
- Ga bij jezelf na wat een bericht met je doet. Speelt het erg in op je emoties? Dan kan het zomaar desinformatie betreffen.
- Kijk of je het bericht ook in andere media terugvindt en bekijk dan of er hetzelfde staat;
- Check de originele bron van een artikel, onderzoek, foto of video. Deze kan zijn verzonnen of een vorm zijn van deepfake.
- Maak gebruik van het bestaande aanbod. Er zijn modellen beschikbaar die iedereen kan gebruiken, zoalsHALT. Dit model bestaat uit een combinatie van simpele online vaardigheden die de hoeveelheid mis- en desinformatie die je gelooft en/of deelt sterk kan verkleinen. Het model is ontwikkeld door Mike Caulfield, expert op het gebied van digitale geletterdheid aan Washington State University.
Links
Er zijn websites die je kunt bezoeken om meer informatie te krijgen over dit onderwerp. Ook zijn er allerlei tools die kunnen helpen bij het tegengaan van desinformatie.
Informatie
Aan de slag
Tools
- Whotargetsme. Dit is een plug-in, installeerbaar in je browser, die kiezers helpt begrijpen hoe politieke campagnes online op je stem jagen;
- DuckDuckGoose. Gebruik deze tool om op een laagdrempelige manier de authenticiteit van afbeeldingen of video’s te analyseren;
- IRMA-meet. Deze tool kun je installeren om zeker te weten dat je videobelt met de juiste persoon.