Veranderende rol van de bibliotheek
In het Bibliotheekconvenant 2020-2023 wordt het belang van een volwaardige lokale bibliotheekvoorziening benadrukt. Dit is een voorwaarde om een bijdrage te kunnen leveren aan drie grote maatschappelijke opgaven waar de bibliotheken zich de afgelopen en ook de komende jaren op richten: het bestrijden van laaggeletterdheid, het bevorderen van digitale inclusie en het stimuleren van persoonlijke ontwikkeling.
De collectie was en is nog steeds een belangrijk onderdeel van de lokale bibliotheekvoorziening. De omvang van de fysieke collecties, het aantal uitleningen en het aantal leden van de bibliotheek nemen al jaren gestaag af.
Daartegenover staat dat de landelijke digitale openbare bibliotheek groeit. Het ledenbestand van de fysieke bibliotheek is echter nog steeds groter dan dat van de online bibliotheek. Een op de tien volwassenen en zeven op de tien kinderen in Nederland zijn lid van de lokale bibliotheek. Circa 3% van de bevolking is (ook) lid van de online bibliotheek.
Maatschappelijke waarde
Naast het uitlenen van de collectie zetten bibliotheken steeds vaker andere vormen van dienstverlening in om hun maatschappelijke taak te vervullen. Zo organiseren bibliotheken diverse activiteiten en zetten ze het bibliotheekgebouw in als ontmoetings-, studie- en werkplek.
Bibliotheken organiseerden in 2019 ruim 220.000 activiteiten rondom de 5 kernfuncties van de bibliotheek: educatie en ontwikkeling (48% van de georganiseerde activiteiten), leesbevordering en literatuur (31%), kunst en cultuur (8%), kennis en informatie (7%) en ontmoeting en debat (6%). Met activiteiten op het gebied van taalvaardigheid (ruim 53.000 activiteiten) en digitale vaardigheden (17.000 stuks) voor volwassenen en leesbevordering voor kinderen (26.000) werd ook in 2019 al ingezet op de maatschappelijke opgaven die terugkomen in het convenant.
Het grootste deel van deze activiteiten in de bibliotheek is ook zonder lidmaatschap toegankelijk, wat ook terug te zien is in de stijgende bezoekersaantallen van de afgelopen jaren. In 2019 trokken de bibliotheken gezamenlijk circa 63 miljoen bezoekers.
Meer personeel en vrijwilligers
De verschuiving van de klassieke uitleenbibliotheek naar de brede maatschappelijke bibliotheek is ook terug te zien in de personeelscijfers. Zo is het aantal medewerkers in loondienst gestegen tot circa 7.000, waarvan ruim een kwart een specifieke programmafunctie vervult, zoals coördinator basisvaardigheden, educatief specialist of mediaconsulent. Daarnaast waren er in 2019 ongeveer 22.000 vrijwilligers actief in de bibliotheken. De meeste bibliotheken zetten deze vrijwilligers in voor activiteiten met betrekking tot spreekvaardigheid (92% van de bibliotheken), digivaardigheidscursussen (92%) en/of voorlezen (84%).
Publicatie op Bibliotheekinzicht en StatLine
De kerncijfers over het openbare bibliotheekstelsel zijn terug te vinden in het dossier Bibliotheekstatistiek 2019 op Bibliotheekinzicht.nl. In dit dossier komen de belangrijkste uitkomsten van de Gegevenslevering Wsob 2019 aan bod en worden de resultaten in bredere context geplaatst. Zo lees je meer over het belang van data-geïnformeerd werken en hoe je deze resultaten hiervoor in kunt zetten. Ook bieden we een kijkje over de grenzen met internationale bibliotheekstatistieken en zetten we handige tools en definities op een rij. Daarnaast zijn de uitkomsten verwerkt in een infographic en een overzichtelijk dashboard, waarin je kunt filteren op landelijk, provinciaal en lokaal niveau en waar je bibliotheken met elkaar kunt vergelijken. Ook de ruwe datasets, die ten grondslag liggen aan het dossier en dashboard, zijn op Bibliotheekinzicht terug te vinden. Een deel van de uitkomsten wordt op geaggregeerd niveau voor het totaal aan openbare bibliotheken gepubliceerd door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op StatLine.
Achtergrond Wsob-gegevenslevering
Vanuit de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) zijn alle openbare bibliotheken, provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) en de KB verplicht om gegevens aan te leveren aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De KB verzamelt en analyseert deze gegevens en presenteert deze in de vorm van het dossier Bibliotheekstatistiek aan het ministerie en het netwerk. Voor de samenstelling van het dossier put de KB uit enquêtegegevens van de Bibliotheekmonitor, het Datawarehouse, G!DS, de gegevenslevering door de POI’s en openbare bibliotheken op de BES-eilanden en de cijfers omtrent de landelijke digitale openbare bibliotheek. In aanvulling op het dossier, het dashboard en de artikelen op Bibliotheekinzicht ontvangen alle bibliotheekorganisaties een individuele infographic, waarin de resultaten op lokaal niveau worden gepresenteerd.
Webinar Bibliotheekstatistiek
Op 23 november om 14.00 uur kun je het webinar Bibliotheekstatistiek volgen, waarin we het dossier en het dashboard toelichten en ingaan op het gebruik door bibliotheken en POI’s. Via deze link kun je je aanmelden voor het webinar. Na 23 november is het webinar ook terug te kijken via Bibliotheeknetwerk.
Meer informatie
Met vragen over de procesgang rondom de gegevenslevering en de resultaten kun je terecht bij de volgende contactpersonen van de KB:
- Gegevenslevering Wsob: Liesbeth Mantel, beleidsadviseur bibliotheekstelsel
- Dossier Bibliotheekstatistiek: Annemiek van de Burgt, adviseur onderzoek en kennisdeling
- Dashboard en dataset: Sharon van de Hoek, adviseur onderzoek en kennisdeling.