3,5 miljoen bibliotheekleden in 2020
Tot halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw nam het aantal leden van de openbare bibliotheken in Nederland vrijwel continu toe. In de periode 1996-1998 vond een omslag plaats en daalde het aantal leden. Tussen 2006 en 2012 leek het totaal aantal bibliotheekleden zich te stabiliseren, maar daarna zette een afname in. Het aantal leden is sinds 2011 niet meer boven de 4 miljoen gekomen.
Van 2014 tot 2018 lag het aantal bibliotheekleden rond de 3,7 miljoen, waarbij jaarlijks een lichte afname van 1 à 2% zichtbaar was. In 2020 daalde het aantal leden meer dan voorgaande jaren: met 4%. Deze daling hangt nauw samen met het dalende aantal bibliotheekbezoeken als gevolg van de coronamaatregelen. De 140 Nederlandse openbare bibliotheekinstellingen telden samen circa 3,5 miljoen leden. Eén op de vijf Nederlanders was in 2020 lid van de openbare bibliotheek.
Meer jeugdleden dan volwassen leden
In 2005 waren voor het laatst meer volwassenen dan kinderen en jongeren lid van de bibliotheek. Daarna nam het aantal jeugdleden (tot 18 jaar) gestaag toe, maar tussen 2015 en 2019 stabiliseerde het rond de 2,3 miljoen. In 2020 bestond 64% van het totale ledenbestand uit jeugdleden. Zowel het aantal volwassen leden als het aantal jeugdleden daalde in 2020, tot bijna 1,3 miljoen volwassen leden en 2,2 miljoen jeugdleden. Waar de daling voorgaande jaren met name zichtbaar was in het volwassen ledenbestand, is de daling nu bijna even groot voor volwassenen (5%) en jeugd (4%). Zeven op de tien kinderen in Nederland waren in 2020 lid van de openbare bibliotheek, tegenover één op de tien volwassenen.
Circa 36 miljoen bezoeken in 2020
Volgens opgave van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) nam het aantal bezoeken aan de bibliotheek tussen 2005 en 2013 vrijwel elk jaar af. In de loop der jaren zijn bij steeds meer bibliotheekvestigingen telpoortjes te vinden die het aantal bezoeken registreren. Sinds 2015 is met deze cijfers en met schattingen voor vestigingen zonder telpoortjes een plausibel cijfer vast te stellen over het landelijke aantal bezoeken. Het aantal bezoekers fluctueerde tussen 2013 en 2015 enigszins, maar klom sindsdien weer langzaamaan op. In de Gegevenslevering Wsob over 2019 werd het totaal aantal bezoeken op circa 63 miljoen geschat. In de bibliotheekbezoeken over 2020 is vanwege de gedeeltelijke sluiting van de bibliotheken en de corona-maatregelen een sterke daling te zien: tot circa 36 miljoen bezoeken.
Verdere daling audiovisuele collectie
De gezamenlijke collectie van (fysieke) boeken (22,7 miljoen), muziekcd’s (136 duizend), dvd’s (700 duizend) en bladmuziek (310 duizend) van alle openbare bibliotheken is in 2020 licht afgenomen, naar circa 24,1 miljoen exemplaren. De omvang van de boekencollectie ligt sinds 2018 rond de 22,7 miljoen exemplaren. Tot 2015 bestond deze collectie uit meer boeken voor volwassenen dan voor jeugd, maar de laatste jaren is het aandeel jeugdboeken groter (54% in 2020). De omvang van de collectie audiovisuele materialen slinkt sinds 2004 ieder jaar. Sinds 2014 is jaarlijks een sterkere daling te zien, mede door de opkomst van nieuwe technologieën en video on demand-diensten van Netflix, HBO en tv- en internetproviders. In 2020 is de audiovisuele collectie met 14% gekrompen, tot 1,1 miljoen exemplaren.
Een derde minder uitleningen
Het aantal uitleningen van fysieke materialen loopt sinds 1999 vrij constant terug; dat geldt voor zowel boeken als voor audiovisuele materialen, voor zowel boeken voor volwassenen als boeken voor jeugd en zowel voor fictie als voor non-fictieboeken. De afgelopen 15 jaar daalde het aantal uitleningen jaarlijks gemiddeld met 5%, maar in coronajaar 2020 zien we veel grotere daling. In totaal werd in 2020 bijna een derde minder uitgeleend dan in 2019: Ondanks de sluiting van 4 maanden en de coronamaatregelen leenden bibliotheken in 2020 nog 45 miljoen materialen uit, waarvan 43,4 miljoen fysieke boeken. Bijna alle bibliotheken (96%) zetten tijdens de sluiting een afhaalservice op, waarbij leden vooraf gereserveerde materialen in de bibliotheek op konden halen. Bijna driekwart van de bibliotheken bezorgde boeken of andere materialen (ook) aan huis.
Daling groter voor jeugdboeken
De daling in het aantal uitleningen was de afgelopen jaren groter voor boeken voor volwassenen dan voor jeugdboeken, maar in 2020 was dit precies andersom. De tijdelijke sluiting van bibliotheken en de coronamaatregelen lijken daarmee van grotere invloed op de uitleningen – en het bezoek van de bibliotheek – door jeugdleden dan door volwassen leden. Het aantal uitgeleende boeken voor volwassenen nam met 27% af tot 19,6 miljoen, het aantal uitgeleende jeugdboeken nam met 30% af tot 23,8 miljoen. Net als voorgaande jaren is de daling het grootste voor de uitleningen van audiovisuele materialen. Deze zijn in 2020 terug gelopen tot 1,5 miljoen uitleningen; dat is 44% minder dan het jaar daarvoor. De daling van het aantal uitleningen van cd’s werd al voor 2005 ingezet; voor dvd’s geldt dat pas sinds 2014. In de afname van dvd-uitleningen is de opkomst van video on demand-diensten van tv- en internetproviders en bedrijven als Netflix, HBO, Amazon en Videoland duidelijk zichtbaar.
Meeste interbibliothecair leenverkeer binnen de provincie
Materialen die niet aanwezig zijn bij een lokale bibliotheek, maar wel elders in Nederland in de collectie, kunnen worden aangevraagd door bibliotheekleden. Deze materialen worden dan geleverd door een bibliotheek binnen de provincie, of als het daar niet is door een bibliotheek elders in het land, of door Muziekweb (met name voor cd’s en een kleiner aantal dvd’s). Dit wordt aangeduid als interbibliothecair leenverkeer (IBL). In 2020 leverden de bibliotheken ruim 1,3 miljoen materialen aan andere bibliotheken binnen de provincie en verzorgde Muziekweb 86 duizend IBL-leveringen. Het IBL betreft slechts een klein deel van het totaal aantal uitleningen van openbare bibliotheken. Van alle 45 miljoen uitleningen werd 97% uit de collectie van de eigen bibliotheekorganisatie afgehandeld en 99,9% werd binnen de provincie en met de collectie van Muziekweb afgehandeld. Voor slechts 0,1% van het totaal aantal uitleningen werd gebruikgemaakt van collecties van bibliotheken buiten de provincie. Dit is in lijn met de normen uit het Gezamenlijk Collectieplan (KB, 2020).
Bronvermelding
- Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), StatLine (2021). Openbare bibliotheken; leden, collectie, uitleningen vanaf 1900.
- KB (2020). Gezamenlijk collectieplan. Beleidskader collectiebeleid van het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen 2020-2024.