POI’s bieden provinciale ondersteuning
De lokale bibliotheken, de provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) en de KB vormen gezamenlijk één netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen. In 2020 telde Nederland 140 bibliotheekorganisaties en 9 POI’s, die de openbare bibliotheken ondersteunen bij hun werkzaamheden. Samen vormen zij een landelijk dekkend netwerk, dat verenigd is in de Stichting Samenwerkende POI’s Nederland (SPN). SPN organiseert de samenwerking tussen de POI’s en andere organisaties. Vanuit de Wsob zijn de POI’s naast hun netwerktaken ook verantwoordelijk voor het interbibliothecair leenverkeer (IBL) en de ontwikkeling van innovaties ten behoeve van lokale bibliotheken. De meeste POI’s zijn – naast IBL en innovatie – actief op het gebied van digitale dienstverlening en infrastructuur, collectiebeleid, bedrijfsvoering en educatie.
Minder locaties met brede dienstverlening
In 2020 is het aantal bibliotheekorganisaties in Nederland door fusies afgenomen van 145 naar 140, met 1.209 fysiek te bezoeken bibliotheeklocaties. Daarnaast zijn er drie openbare bibliotheken gevestigd in Caribisch Nederland. Europees Nederland telde in 2020 757 (hoofd)vestigingen en 158 servicepunten, verdeeld over het hele land. In 2012 waren dit nog 843 (hoofd)vestigingen en 220 servicepunten. De jaren daarna werden de locaties waar burgers terecht konden bij gekwalificeerd personeel en voor de brede dienstverlening vanuit de kernfuncties die de wet voorschrijft, steeds schaarser. Naar aanleiding van de evaluatie van de Wsob en het advies van de Raad voor Cultuur is met het Bibliotheekconvenant 2020-2023 ingezet op één toekomstbeeld voor het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen: dat iedere inwoner van Nederland de komende jaren binnen een redelijke afstand toegang heeft tot een volwaardige openbare bibliotheek. Een bibliotheek die alle vijf de bibliotheekfuncties uit de Wsob vervult: kennis en informatie ter beschikking stellen, mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie bieden, leesbevordering en kennismaking met literatuur, ontmoeting en debat organiseren en kennismaking met kunst en cultuur faciliteren. Vanuit die hoedanigheid levert de bibliotheek een relevante bijdrage aan de maatschappelijke opgaven en werkt daarbij intensief samen met partners op lokaal, regionaal en landelijk niveau.
Circa 700 vestigingen ondergebracht in gezamenlijk gebouw
Veel bibliotheken opereren inmiddels vanuit multifunctionele accommodaties. In totaal zijn 702 vestigingen, 58% van alle bibliotheekvestigingen, in een multifunctionele accommodatie ondergebracht. Hiermee heeft 89% van de bibliotheekorganisaties één of meerdere vestigingen met andere instellingen ondergebracht in een gezamenlijk gebouw. Deze bibliotheekvestigingen delen het gebouw voornamelijk met maatschappelijk dienstverleners en het primair onderwijs, maar ook kinderopvang, zorginstellingen en theaters zijn vaak in hetzelfde pand gevestigd. Met deze instellingen delen bibliotheken met name de publieksruimte, maar ook de programmering wordt relatief vaak gezamenlijk opgepakt. Ook op bestuurlijk niveau wordt samengewerkt met de andere instellingen. Eén op de vijf bibliotheekorganisaties werkte in 2020 op bestuurlijk niveau samen of middels een fusie met andere instellingen; dit zijn met name culturele instellingen.
De bibliotheek gemiddeld op 2 kilometer afstand
De afname van het aantal fysiek te bezoeken bibliotheeklocaties had de afgelopen jaren als gevolg dat de gemiddelde afstand tot de bibliotheek voor Nederlanders is toegenomen. Daarbij gaat het om de gemiddelde afstand van alle inwoners tot de dichtstbijzijnde bibliotheek, een (hoofd)vestiging of servicepunt, berekend over de weg. De gemiddelde afstand die een Nederlander in 2012 moest afleggen naar een bibliotheekvestiging was 1,7 kilometer. In 2015 stabiliseerde de afstand op 1,9 kilometer, maar in 2020 is de afstand toegenomen tot 2,0 kilometer. In de meeste provincies is de gemiddelde afstand tot de bibliotheek gelijk gebleven, maar in Flevoland en Gelderland is de afstand licht toegenomen (CBS, 2021b). Uit aanvullend onderzoek van het CBS blijkt dat er in bepaalde provincies en gemeenten grote verschillen zijn tussen de nabijheid van de dichtstbijzijnde (hoofd)vestiging of servicepunt van de bibliotheek en de dichtstbijzijnde bibliotheeklocatie (inclusief locaties als afhaalpunten en bibliobussen). Zo is de gemiddelde afstand tot de dichtstbijzijnde (hoofd)vestiging of servicepunt in Zeeland ruim 3 kilometer, maar de afstand tot de dichtstbijzijnde bibliotheeklocatie 1,6 km (CBS, 2021c).
Behoud bibliotheken in kleine gemeenten
In 40 gemeenten is de afstand tot de bibliotheek met brede dienstverlening in 2020 toegenomen, met de grootste verschillen in Oostzaan, Reusel-De Mierden, Medemblik en Bladel. In 17 gemeenten is de afstand afgenomen, waarbij de grootste verschillen zichtbaar zijn in Bergeijk, Noardeast-Fryslân en Utrechtse Heuvelrug (CBS, 2021c). In de Rijksbegroting van 2019 is opgenomen dat het kabinet in de jaren 2019-2021 jaarlijks 1 miljoen euro reserveert voor de bereikbaarheid van de openbare bibliotheek in de regio, om te zorgen voor een instandhouding van de voorzieningen. In twaalf kleine gemeenten komt in deze periode een nieuwe bibliotheek of wordt de huidige bibliotheek met extra investeringen behouden (OCW, 2019). In 2020 zijn de gevolgen daarvan zichtbaar in de gekrompen afstand tot de bibliotheek in Noardeast-Fryslân (bibliotheek Hallum*) en Bergeijk (CBS, 2020c).
* De afstand tot de bibliotheek wordt door het CBS bepaald op peildatum 1 januari. De opening van de Bibliotheek Hallum (geopend in december 2019) telt daardoor pas mee in de statistieken over 2020.
Bronvermelding
- Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), StatLine (2021a). Openbare bibliotheken; leden, collectie, uitleningen vanaf 1900.
- Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), StatLine (2021b). Nabijheid voorzieningen; afstand locatie, regionale cijfers.
- Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (2021c). Nabijheid van bibliotheekvoorzieningen in 2014 en 2020.
- Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) (2019). Een bieb in de buurt. Geraadpleegd op 14-11-2019.