Daarbij zoeken we actief naar samenwerking met onderzoekers die vanuit verschillende disciplines verbonden zijn aan kennisinstellingen voor het opzetten van nieuwe onderzoeksprojecten. De nadruk ligt bij dit onderzoek op vooruitkijken, signaleren en experimenteren, om zo te kunnen bijdragen aan betekenisvolle dienstverlening van openbare bibliotheken in de digitale samenleving van de nabije en verre toekomst. Hieronder geven we een korte omschrijving van een aantal onderzoeksprojecten die momenteel lopen.
Moreel gedrag van jongeren op het internet
In de verkenning naar moreel gedrag van jongeren op het internet, uitgevoerd door de lectoraten Maatschappelijke Veiligheid en Weerbare Democratie van hogeschool Saxion, wordt een globaal beeld geschetst van de thematiek, zijn aanknopingspunten voor vervolgonderzoek in kaart gebracht en adviezen voor het onderwijs en de bibliotheeksector opgesteld. Diverse publieke instellingen kunnen een betekenisvolle rol spelen bij het creëren van een online omgeving waar jongeren zich niet inlaten met fenomenen zoals desinformatie, discriminatie en intimidatie. Het is belangrijk om te komen tot een gedeelde visie op het vraagstuk en duidelijkheid te creëren over de rollen van publieke instellingen. De verkenning vormt een inhoudelijke basis die in toekomstige projecten kan worden uitgediept. Het onderzoek is onderdeel van het programma digitaal burgerschap dat de KB samen met bibliotheken en provinciale ondersteuningsinstellingen uitvoert in opdracht van Stichting Pica.
Belemmeringen voor participatie
In het onderzoek Digital Literacy in the Public Library: Fostering Digital Inclusion and Civic Participation interviewen onderzoekers van drie universiteiten bezoekers aan het Informatiepunt Digitale Overheid (IDO) in een aantal bibliotheekvestigingen over hun belemmeringen voor participatie in de digitale samenleving. Het doel is om inzichtelijk te maken leer- en informatiebehoeften zij hebben, op basis waarvan bibliotheken een (meer) betekenisvolle dienstverlening kunnen vormgeven. Het onderzoek wordt gefinancierd door NWO.
Digitale geletterdheidsvorming
In het project Informed Citizenship for All. Digital Literacy as Prerequisite for an Inclusive Society doen twee promovendi aan de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek naar de vorming van digitale geletterdheid binnen verschillende contexten – familie, het onderwijs en de kinderopvang – en onder verschillende groepen – laaggeletterde volwassenen en jonge kinderen. Het doel van beide onderzoeken is om inzichten op te doen in de individuele, sociale en technologische factoren die de ontwikkeling van digitale geletterdheid stimuleren en verhinderen. Maatschappelijke en educatieve instellingen – waaronder bibliotheken – kunnen die inzichten gebruiken om een effectieve strategie en aanpak te ontwikkelen voor het stimuleren en faciliteren van digitale geletterdheid en zo bij te dragen aan een inclusieve digitale samenleving. Het onderzoek wordt gefinancierd door NWO.
Jeugd en desinformatie
In het project SMILES (Innovative methodS for Media & Information Literacy Education involving schools and librarieS) hebben drie Europese landen de handen ineen geslagen om nieuwe methoden voor media- en informatievaardigheden te ontwikkelen. Het doel was om bij te dragen aan een veilige en verantwoordelijke omgang van jeugd met digitale technologie. Hiertoe werd verkend welke rol openbare bibliotheken op dit vlak kunnen spelen, in samenwerking met het onderwijs. Het doel was om desinformatie-workshops te ontwikkelen voor jeugd in het voortgezet onderwijs en een train-de-trainer voor bibliothecarissen en docenten die deze workshops samen verzorgen. Het project werd gefinancierd door de Europese Commissie. De KB werkte hierin samen met Beeld & Geluid, de Haagse Hogeschool, Fundación Goteo/Platiniq, Medai and Learning Association en Public Libraries 2030. De lespakketten zijn inmiddels opgeleverd en zijn beschikbaar via de projectwebsite.
RETINA: Routekaart tegen desinformatie
De coronacrisis heeft de zwakke plekken in onze nieuwsvoorziening pijnlijk blootgelegd: tijdens de crisis nam de verspreiding van nepnieuws enorm toe, complottheorieën beleven hoogtijdagen. Om te zorgen voor goed geïnformeerde burgers zijn er inmiddels veel instrumenten bedacht en er komen er nog vele bij. Het project RETINA richtte zich erop burgers weerbaarder te maken tegen desinformatie door vraag naar en aanbod van bestaande instrumenten online bijeen te brengen in een zogenaamde routekaart. Hiermee willen we professionals ondersteunen bij het ontwikkelen van een betekenisvol aanbod voor diverse doelgroepen. De routekaart werd ontwikkeld voor en met professionals binnen de openbare bibliotheeksector. Het project werd gefinancierd door het SIDNfonds, de KB en Beeld & Geluid. Ook werd samengewerkt met Rijnbrink en Probiblio. De routekaart is inmiddels afgerond en beschikbaar.
Makerplaatsen
Makerplaatsen zijn al enkele jaren in opkomst in de bibliotheeksector, maar bibliotheken zoeken naar manieren om deze duurzaam in te bedden in hun strategie, beleid en programmering. Met het project MAKERLAB wil het consortium bijdragen aan de uitbreiding van mogelijkheden die makerplaatsen te bieden hebben voor hun gemeenschappen. Op vier plaatsen in het land werden makerplaatsen ingericht, waarin bij wijze van living lab geëxperimenteerd werd met programmering, uitrusting, doelgroepen. De pilots droegen bij aan de lokale zichtbaarheid van makerplaatsen en de programmatische inbedding van het maken in de bibliotheek en in de stad. Ook werd een instrument ontwikkeld waarmee de effectiviteit van makerplaatsen kan worden gemeten. De lokale pilots maakten onderdeel uit van een landelijk lerend netwerk en droegen zo bij aan de vernieuwing van de maatschappelijk-educatieve bibliotheek voor de hele sector. Het project werd gefinancierd door Stichting Pica. Partners zijn TU Delft, Hogeschool Rotterdam en de bibliotheken Hoekse Waard, Hilversum, Gorredijk, Nijverdal, Rijn en Veenen, Westland en Rivierenland. Het project is inmiddels afgerond en de toolkit Makerlab is beschikbaar.
AI Parade
AI is allang een niet weg te denken onderdeel van ons menselijke bestaan. Maar AI, en vooral wat het is en doet, roept steeds meer vragen op. Wil AI succesvol toegepast kunnen worden, dan moet de maatschappij goed begrijpen wat kunstmatige intelligentie ons brengt en niet brengt. Met als doel om heel Nederland hierbij te betrekken, wenst de Werkgroep Cultuur en Media binnen de Nationale AI Coalitie (NLAIC) bij te dragen aan het opzetten en het ondersteunen van een laagdrempelige maatschappelijke dialoog rond AI. Het idee was om een tiendaagse parade te organiseren die in tien maanden langs tien bibliotheken trekt, verspreid over Nederland. Binnen de parade vormden tien grote debatten, tien unieke AI-tentoonstellingen en tien inspirerende workshops de basis. Via de bibliotheek – het best bezochte publieke instituut van Nederland – konden meer dan één miljoen mensen in alle leeftijden en bevolkingsgroepen worden betrokken en bewust worden gemaakt van de impact van AI. Het project werd gefinancierd door het ministerie van BZK, het Netwerk Mediawijsheid en de programmalijn digitaal burgerschap (Stichting Pica). De AI Parade is opgenomen binnen de AI inspiratiegids opgenomen.