Als burger kun je rondlopen met duizend vragen over je omgeving. Hoe vervuild is de lucht rondom jouw huis of bedrijf? Hoe zit het met geluidsoverlast en de luchtvochtigheid? Om die vragen te kunnen beantwoorden, ging de bibliotheek van Wageningen aan de slag met een heus Stadslab: een proeftuin waar burgerinitiatieven, gemeenten en kennisinstituten hun wensen en krachten op het gebied van lokale data kunnen bundelen.
Stadslab bestaat uit een aantal verschillende componenten, legt projectleider Bastian de Pooter uit. ‘We begonnen dit project onder de naam Monitor van de Stad. Via een scherm in de bibliotheek wilden we burgers toegang geven tot data over hun leefomgeving – data die al beschikbaar is, maar ook data zij zelf hebben verzameld. Al snel kwamen we erachter dat onze wens breder is: we willen een podium bieden aan burgers om hun vraagstukken, onderzoeksprocessen en uitkomsten met anderen te delen. Dat doen we fysiek, in de bibliotheek, maar ook online, in de vorm van een website, waar burgers hun resultaten en onderzoeksprocessen kunnen delen.’
Aftrap
Een paar weken geleden vond de aftrap van Stadslab plaats. Vanaf nu zal zich in de Wageningse bibliotheek een levendige programmering ontrollen op het gebied van burgerwetenschap. ‘We hebben er hard voor moeten werken, maar we zijn blij met het resultaat,’ vertelt De Pooter. ‘Met Stadslab willen we burgers zo goed mogelijk van dienst zijn. Daartoe hebben we ook een aantal participatieworkshops georganiseerd, zodat burgers weten wat ze aan Stadslab hebben en hoe ze ermee aan de slag kunnen. Dat heeft al direct zijn vruchten afgeworpen: burgers kwamen direct met onderzoeksvragen.’
De afgelopen maanden ging de bblthk alvast aan de slag met de eerste casus: Wageningen Schoon. In dit proefproject rondom zwerfafval werden alvast de benodigde stappen getest: van het formuleren van de juiste onderzoeksvraag tot het ontsluiten en visueel maken van de beschikbare data. ‘We merkten hoe graag burgers met elkaar in contact willen komen: ze willen niet alleen de resultaten zien, maar willen ook in dialoog over het verloop van andermans onderzoek.’
Stadslab is ontwikkeld in een tijd waarin alles smart is, legt De Pooter uit. ‘In Wageningen zijn onlangs bijvoorbeeld lantaarnpalen geïnstalleerd waarmee data worden verzameld. Welke data zijn dat precies en wat kunnen we ermee? Het is goed om als samenleving bij die vraagstukken stil te staan.’
Partners
Burgers hoeven niet in hun eentje aan de slag met die data: dat kan samen met partners, zoals de universiteit en de gemeente. ‘Zij kunnen helpen met de interpretatie en visualisatie van de data,’ aldus De Pooter. ‘Universiteiten en gemeenten zijn elk op hun eigen manier op zoek naar manieren om de kennis die ze hebben terug te geven aan de stad. Ze weten alleen niet altijd hoe. Die krachten proberen we in dit project te bundelen.’
De bibliotheek bleek daarin een logische partner. ‘Ik ben nieuw in de bibliotheekwereld, dus voor mij was het bijzonder om te zien wat de bibliotheek allemaal doet, ook op digitaal gebied,’ vertelt De Pooter. ‘Het is mooi om te zien dat ook in dit vraagstuk de bibliotheek een gewaardeerde partner is. We zijn een sterk merk, ook al realiseren we ons dat niet altijd even goed: we zijn neutraal, lokaal geworteld en laagdrempelig, en dat is belangrijk voor zo’n ingewikkeld onderwerp. Voor veel burgers zijn data maar abstract. Via de bibliotheek kunnen we uitdagende digitale vraagstukken als deze lokaal oppakken.’
Er wordt nog te weinig op deze manier samengewerkt, vindt De Pooter. ‘Elke bibliotheek zou stadslabloket moeten hebben, waar burgers kunnen aankloppen met hun eigen onderzoekswensen. Bibliotheken kunnen daarin de verbindende schakel zijn. Ze hoeven dus niet alles zelf op te pakken. Ze hebben al zo’n en zwaar breed takenpakket. Hoe meer partners we in de omgeving vinden om dit samen mee te doen, hoe beter.’
Aan de slag
Andere bibliotheken die met een soortgelijk project aan de slag willen, zou De Pooter aanraden om zo vroeg mogelijk andere partners bij het proces te betrekken. ‘Je voelt snel genoeg of een organisatie openstaat voor je plan. Ook bij ons kwamen sommige partijen met mitsen en maren, terwijl andere juist het gevoel hadden dat we een antwoord boden op vragen waarmee ze al een tijdlang rondliepen. Verder had ik niet altijd direct de juiste persoon in de organisatie te pakken. Pas toen ik met een collega bij de gemeente of universiteit ging praten, begon de bal te rollen. Vervolgens haakten alsnog andere delen van de organisatie aan.’
De komende maanden gaan ze in Wageningen aan de slag met meer onderzoeksvragen van burgers. ‘We gaan met ze in gesprek over manieren waarop we data kunnen ophalen of verzamelen. Via Stadslab bieden we een praktisch handvat voor burgerparticipatie. Die meerwaarde zien ook de universiteit en de gemeente. We hopen dat hieruit een langdurige samenwerking voortkomt, die op veel meer plekken in Nederland zijn vruchten kan afwerpen.’
Over de programmalijn digitaal burgerschap
Digitaal burgerschap betekent dat mensen zich actief, vaardig en weerbaar kunnen bewegen in de online informatiesamenleving. De programmalijn digitaal burgerschap ondersteunt bibliotheken hun rol in dit landschap te verstevigen en uit te breiden. Van september 2021 tot en met maart 2022 gingen vijf bibliotheken aan de slag als proeftuin digitaal burgerschap. De geleerde lessen worden meegenomen in de verdere uitrol van het programma.