- Wat is de landelijke digitale openbare bibliotheek?
-
De landelijke digitale openbare bibliotheek, ofwel de online Bibliotheek, biedt bibliotheekleden toegang tot e-books, luisterboeken en cursussen. Daarnaast zijn de afgelopen jaren via de online Bibliotheek diverse campagnes rondom lezen in de zomer georganiseerd, zoals de VakantieBieb, Boek ’n Trip en Vakantielezen. Deze campagnes worden ingezet om jeugd en volwassenen te stimuleren te lezen in de zomervakantie en vooral jeugd te stimuleren hun leesvaardigheid - buiten het schooljaar - op peil te houden.
Digitale boekencollectie groeit
De e-bookcollectie groeit gestaag: van circa 10 duizend e-books in 2015 tot ruim 39 duizend in 2022. Het merendeel van deze collectie bestaat uit e-books voor volwassenen (86%): circa 34 duizend titels. Het aanbod in de categorie fictie is groter dan non-fictie, zowel voor volwassenen (bijna 24 duizend titels) als voor jeugd (ruim 5 duizend). (Van de Burgt & Klaren, 2023; CBS, 2023a). Deze cijfers staan haaks op de ontwikkeling van de totale fysieke boekencollectie: deze groeit sinds 2018 nauwelijks meer. Het aandeel jeugd en volwassenen is daar bovendien ongeveer gelijk (Van de Burgt & Klaren, 2023; CBS, 2023b).
Succes dankzij one copy multiple users-systeem
De Nederlandse digitale openbare bibliotheek werkt volgens het systeem van one copy multiple users, waarbij een ingekochte digitale titel tegelijkertijd door meerdere bibliotheekleden kan worden gelezen. Deze functionaliteit is cruciaal voor de gebruiksvriendelijkheid en draagt sterk bij aan het succes van de Nederlandse digitale bibliotheek. Veel Europese landen werken juist met een systeem van one copy one user, waarbij een ingekochte digitale titel slechts door één bibliotheeklid tegelijk kan worden gebruikt. Dat geeft een beperkte gebruikswaarde.
Groei collectie door betere afspraken
In het convenant e-lending is in 2018 vastgelegd dat Nederlandstalige e-books van Nederlandse uitgevers zo spoedig mogelijk, maar uiterlijk binnen een jaar beschikbaar moeten zijn voor bibliotheekleden. Door deze afspraak zijn er meer actuele titels voor zowel jeugd als volwassenen beschikbaar gekomen. De opbrengsten worden gelijk verdeeld tussen de uitgevers en de auteurs, vertalers en beeldmakers.
- Wie zitten er achter het convenant e-lending?
-
De afspraken uit het convenant e-lending gelden vanaf 1 januari 2019 en zijn gemaakt tussen zeven partijen uit de boekenbranche: het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), de KB, de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB), de Groep Algemene Uitgevers (GAU), de Auteursbond, de Stichting Lira en de Stichting Pictoright.
Meer luisterboeken beschikbaar
Naast e-books worden via de online Bibliotheek ook steeds meer luisterboeken aangeboden. Het aantal titels is toegenomen van ruim 2 duizend in 2018 tot circa 10 duizend luisterboeken in 2022. Ook in de luisterboekencollectie is het aanbod fictie groter dan non-fictie, zowel voor volwassenen (circa 5 duizend titels) als voor jeugd (circa 1.700). Daarnaast is in 2021 in het kader van Leven Lang Ontwikkelen gestart met een nieuw aanbod van online cursussen. De 180 cursussen van aanbieders Soofos en GoodHabitz waren ook in 2022 gratis toegankelijk voor bibliotheekleden via de online Bibliotheek (Van de Burgt & Klaren, 2023; CBS, 2023a).
| Licenties digitale bibliotheek | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| E-books | 10.611 | 12.299 | 18.222 | 21.583 | 28.345 | 32.491 | 35.550 | 39.543 |
| Luisterboeken | - | 750 | 1.212 | 2.210 | 3.497 | 4.557 | 7.849 | 10.197 |
| Zomerlezen | 66 | 60 | 66 | 62 | 52 | 77 | - * | 6 |
| ThuisBieb | - | - | - | - | - | 102 | - | - |
| Cursussen | - | 32 | 42 | 48 | - | - | 187 | 180 |
Bron: Van de Burgt & Klaren, 2023; CBS, 2023a.
- Campagnes rondom lezen in de zomer
-
Via de online Bibliotheek worden diverse campagnes rondom lezen in de zomer georganiseerd, zoals de VakantieBieb, Boek ’n Trip en Vakantielezen. De VakantieBieb (2013 t/m 2020) was een gratis app met 50-60 e-books voor het hele gezin, die van juni tot en met augustus opengesteld werd. Boek ’n Trip (2021) en Vakantielezen (vanaf 2022) werden ingezet om kinderen en jongeren te stimuleren door te lezen in de zomervakantie en hun leesvaardigheid op peil te houden. In 2022 is de campagne Vakantielezen van Biblionet Groningen met hulp van de KB landelijk ingezet in 91 deelnemende bibliotheken en ook in 2023 is deze wegens succes herhaald. De focus van deze campagne lag op de onderbouw van het primair onderwijs. Als onderdeel van de campagne schreven zes bekende kinderboekenauteurs een exclusief verhaal dat gratis online te lezen was.
Merendeel collectie is Nederlandstalig
Circa één op de drie digitale lezers leest wel eens een e-book of luisterboek in een andere taal dan het Nederlands, met name in het Engels (Nagelhout & Richards, 2021). Anderstalige boeken worden met name gelezen omdat niet alle boeken in het Nederlands verschijnen, omdat men een andere taal wil oefenen of om boeken te lezen in de oorspronkelijke taal (Nagelhout et al., 2022). Het merendeel van de collectie e-books (96%) en luisterboeken (93%) bestaat uit Nederlandstalige titels. De meeste anderstalige titels betreffen e-books of luisterboeken in het Engels. Hoewel het aandeel anderstalige e-books in de collectie in 2022 nagenoeg gelijk is gebleven, werden er beduidend meer anderstalige titels geleend dan in 2021 (+38%). De collectie anderstalige luisterboeken is in 2022 gegroeid van 636 naar 790 titels (+24%), terwijl het aantal uitleningen hiervan sterk toenam van ruim 11 duizend naar circa 21 duizend (+85%) (KB, 2023).
Veel variatie, weinig nieuwe titels
Gebruikers van de online Bibliotheek zijn over het algemeen tevreden: zowel het gebruik van e-books als het gebruik van luisterboeken wordt gemiddeld met een 7,7 gewaardeerd. De helft van de e-bookleners is (zeer) tevreden met de variatie in titels en de aantrekkelijkheid van de titels in de e-bookcollectie. Grootste verbeterpunt is de actualiteit van de collectie: bijna één op de vijf leners is ontevreden, met name omdat het aanbod niet recent genoeg is. De gebruikers willen vooral graag meer titels zien in de genres thriller & spanning en literatuur & klassiekers (De Bruijn, 2021).
Bronnen
- Bruijn, S. de (2021). Bezoekers van online Bibliotheek geven hun mening. Klanttevredenheidsonderzoek naar de website en de online bibliotheek app. Amsterdam: MWM2, in opdracht van KB.
- Burgt, A. van de & Klaren, M. (2023). Bibliotheekstatistiek 2022. Den Haag: KB.
- Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (2023a). Landelijke digitale openbare bibliotheek; gebruik, accounts en licenties.
- Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), StatLine (2023b). Openbare bibliotheken; leden, collectie, uitleningen vanaf 1900.
- KB (2023). Datawarehouse.
- Nagelhout, E. & Richards, C. (2021). Rapportage Boekenbranche Meting 56. Themameting: digitaal lezen. Amstelveen: GfK, in opdracht van Stichting Marktonderzoek Boekenvak (Koninklijke Boekverkopersbond, de Groep Algemene Uitgevers, Stichting Lezen, CPNB, KB).
- Nagelhout, E., Richards, C. & Qing, L. (2022). Rapportage Boekenbranche Meting 60. Themameting: Anderstaligheid. Amstelveen: GfK, in opdracht van Stichting Marktonderzoek Boekenvak (Koninklijke Boekverkopersbond, de Groep Algemene Uitgevers, Stichting Lezen, CPNB, KB).