Informatie voor het bibliotheeknetwerk
Mijn bladwijzers

De bibliotheek en leescampagnes

Onderzoeksartikel
Laatst bijgewerkt: 12 april 2024
In Nederland wordt een variëteit aan leescampagnes uitgerold, met als doel een zo breed mogelijk publiek te stimuleren tot lezen. Binnen deze campagnes neemt de openbare bibliotheek een faciliterende, initiërende of coördinerende taak op zich. Ook wordt veelvuldig samengewerkt met allerhande partners. Zo stimuleren ze tot meer lezen, zowel onder jongeren als onder volwassenen, en zowel op school als in vakanties. De Boekenweek en Kinderboekenweek genieten de grootste bekendheid. 

Variatie aan campagnes voor breed publiek

Nederland kent veel – vaak jaarlijks terugkerende – leesbevorderingscampagnes. Bij de samenstelling van deze programma’s is getracht een zo breed mogelijk spectrum aan doelgroepen te bereiken: van jong tot oud, van doorgewinterde lezer tot relatieve nieuweling. Ook is geprobeerd aandacht te schenken aan zoveel mogelijk verschillende genres: van proza tot poëzie, van sportboek tot thriller. Daarbij hebben de campagnes ook uiteenlopende vormen, bijvoorbeeld die van een festival, prijsuitreiking of activiteitenperiode. Sommige campagnes kennen een beperkte periode qua duur, zoals de Nationale Voorleesdagen; andere campagnes hebben een langere looptijd, waaronder De Kinderjury, die de periode van maart tot en met juni bestrijkt. Zie onderstaand campagneoverzicht, of kijk voor een actueel overzicht van (aankomende) campagnes op de website van de CPNB of de website van Stichting Lezen.

Campagnes ter bevordering van lezen en leesplezier

Maand Campagne Toelichting
Januari Nationale Voorleesdagen Evenement dat middels prentenboeken aandacht besteedt aan voorlezen voor het jonge kind, met het Voorleesontbijt als belangrijkste activiteit.
Januari Poëzieweek Themaweek met activiteiten die poëzie onder de aandacht brengen. Tijdens deze week krijgt men bij aankoop minimaal €12,50 aan poëzie ook het Poëziegeschenk cadeau. Tijdens deze week wordt ook de Grote Poëzieprijs uitgereikt voor de beste Nederlandse bundel van het voorgaande jaar.
Januari

Raadgedicht vo

(t/m februari)

 Leerlingen krijgen wekelijks een gedicht waarin één woord ontbreekt. Zij proberen het ontbrekende woord te raden.
Januari

Pabo Voorleeswedstrijd

(t/m mei)

 Voorleeswedstrijd voor pabostudenten met voorleesrondes op school-, provinciaal en landelijk niveau.
Maart

De Nederlandse Kinderjury

(t/m juni)

 Basisscholieren lezen samen en stemmen op hun favoriete boek.
Maart Boekenweek Tiendaagse ter promotie van het (Nederlandse) boek. Tijdens deze week krijgt men bij aankoop minimaal €15 aan boeken het Boekenweekgeschenk cadeau. Ook wordt een Boekenweekessay (t/m 2023) of thema-uitgave (2024) uitgegeven.
Mei

Thriller Weken 

(t/m juni)

 Campagne waarin het spannende boek centraal staat.
Juni

Zomerlezen

(t/m juli)

 Campagne die de zomervakantie als periode om te lezen centraal stelt.
Juli

Vakantielezen

(t/m augustus)

 Project dat een impuls biedt aan lezen in de zomervakantie, speciaal bedoeld voor leerlingen van groep 3 en 4 op scholen in krimp- en anticipeerregio’s.
September Boekenweek van Jongeren Boekenweek voor leerlingen in de bovenbouw van de middelbare school.
September

Raadgedicht po & brugklas

(t/m oktober)

 Leerlingen krijgen wekelijks een gedicht waarin één woord ontbreekt. Zij proberen het ontbrekende woord te raden.
Oktober Kinderboekenweek Tiendaagse ter promotie van het (Nederlandse) kinderboek.
Oktober

Nationale Voorleeswedstrijd

(t/m mei)

 Voorleeswedstrijd voor leerlingen uit groep 7 en 8, met voorleesrondes op school-, provinciaal en landelijk niveau.
Oktober

De Weddenschap

(t/m april)

 Campagne die (v)mbo-leerlingen uitdaagt in een half jaar drie boeken te lezen.
Oktober

De Inktaap

(t/m maart)

 Jongerenprijs van de Nederlandse literatuur, waarbij vo-scholieren uit Nederland, Vlaanderen, Suriname, Curaçao en Aruba jureren. Zij lezen de keuze van de jury’s van de ECI Literatuurprijs, de Fintro Literatuurprijs, de Libris Literatuur Prijs en een Caribische nominatie. Uit deze boeken kiezen zij vervolgens een winnaar.
Oktober

De Jonge Jury

(t/m juni)

 Jongeren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs lezen jeugdboeken en stemmen op hun favoriete boek. Tijdens de Dag van de Jonge Jury wint de auteur van het boek met de meeste stemmen de Prijs van de Jonge Jury.
Oktober

NS Publieksprijs

(t/m november)

 Leescampagne waarbij het publiek stemt op het Boek van het Jaar.
Oktober Nationale Voorleeslunch Voorleesevenement dat in zorginstellingen plaatsvindt tijdens de Nationale Ouderendag.
November Heel Nederland Leest Leesbevorderingscampagne van de bibliotheek die in het teken staat van een specifiek thema. Leners kunnen een gratis boek ophalen bij de bibliotheek en worden uitgenodigd dit boek samen te lezen en te bediscussiëren.
November Kookboekenweek Themaweek met activiteiten rondom kookboeken bij kookwinkels, boekhandels en warenhuizen. Ook wordt een prijs uitgereikt voor het beste kookboek van het jaar.  
December

Read2me!

(t/m mei)

 Voorleeswedstijd voor brugklassers, met voorleesrondes op schoolniveau, provinciaal niveau (halve finale) en landelijk niveau (finale).

Boekenweek en Kinderboekenweek bekendste campagnes

In opdracht van Stichting Marktonderzoek Boekenvak voert GfK onderzoek uit naar (onder andere) de bekendheid van campagnes ter bevordering van lezen en leesplezier. Hieruit blijkt dat de Kinderboekenweek de grootste bekendheid geniet (bekend bij 89% procent van de ondervraagden), gevolgd door de Boekenweek (84%) (Nagelhout et al. 2023). Van de verschillende campagnes heeft de Kinderboekenweek ook de sterkte merkwaarde, en de populariteit ervan blijft stijgen. Daarbij zijn ouders en grootouders erg positief over het leerzame effect van de campagne (Beerda, 2023). Van de ouders met kinderen onder de 12 jaar die in 2022 in aanraking kwamen met de Kinderboekenweekcampagne, heeft 37% naar aanleiding van de campagne een boek in huis gehaald. Daarnaast zette de campagne 30% van deze ouders aan hier met anderen over te spreken of deel te nemen aan een activiteit rondom de campagne (Nagelhout et al., 2022).

Wat is Stichting Marktonderzoek Boekenvak?

Stichting Marktonderzoek Boekenvak (SMB) is een samenwerkingsverband tussen de Koninklijke Boekverkopersbond, Groep Algemene Uitgevers, CPNB, Stichting Lezen en de KB. Sinds 2007 voert onderzoeksbureau GfK in opdracht van SMB elk kwartaal consumentenonderzoek uit naar het lezen, kopen en lenen van boeken. Jaarlijks wordt één algemeen onderzoek uitgevoerd en drie onderzoeken naar specifieke thema’s. Alle onderzoeksrapporten zijn verzameld op de website van KVB Boekwerk.

Bron: Nagelhout et al., 2023.

Verschillende rollen bibliotheek

In veel campagnes heeft de bibliotheek een initiërende of organiserende rol, zoals bij de verschillende voorleeswedstrijden. Daarbij werkt zij nauw samen met betrokkenen, waaronder het onderwijs en de Leescoalitie. Daarnaast sluiten veel bibliotheken zich aan bij de marketingcampagnes van Stichting CPNB, zoals bij de verschillende Boekenweken, middels het organiseren van aansluitende activiteiten zoals lezingen, workshops en debatten. Ook huisvesten zij met regelmaat de uitreiking van literaire prijzen en besteden zij extra aandacht aan genomineerde boeken en auteurs.

De Leescoalitie

De Leescoalitie is een samenwerkingsverband dat tot doel heeft zoveel mogelijk mensen te stimuleren tot lezen en voorlezen (De Leescoalitie, 2018). Het verband bestaat uit Stichting Lezen, de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB), de KB, Stichting Lezen & Schrijven, het Literatuurmuseum/Kinderboekenmuseum, Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), het Nederlands Letterenfonds, de Taalunie, De Schoolschrijver en De Schrijverscentrale. De Leescoalitie ambieert dat in 2025 geen enkel kind de school meer met een leesachterstand verlaat. Tevens wil zij dat in datzelfde jaar alle volwassenen geletterd zijn of bezig zijn dat te worden (Stichting Lezen, 2023a).

Bibliotheken organiseren activiteiten rondom Boekenweken

Nederland kent drie Boekenweken waarin boeken en lezen voor verschillende doelgroepen onder de aandacht worden gebracht: de Boekenweek (voor volwassenen) in maart, de Boekenweek van Jongeren (15-25 jaar) in september en de Kinderboekenweek in oktober. Binnen deze campagnes wordt steeds een geschenk cadeau gegeven bij de aanschaf van een minimumbedrag aan boeken. Met name binnen de Kinderboekenweek heeft de bibliotheek een actieve rol. Uit onderzoek van de KB blijkt dat 97% van de bibliotheken de Kinderboekenweek voor het primair onderwijs faciliteert (Klaren & Schrijen, 2024b). Daarnaast faciliteert 87% van de bibliotheken die samenwerken met het voortgezet onderwijs op het gebied van leesbevordering landelijke leesbevorderingscampagnes en -activiteiten, zoals Nederland Leest Junior (69%) en de Boekenweek voor Jongeren (66%) (Klaren & Schrijen, 2024c).

Ook rondom de Boekenweek voor volwassenen organiseren bibliotheken diverse activiteiten, waaronder lezingen, documentaire vertoningen of zelfs een Boekenfeest. De Boekenweek betekent een belangrijke impuls voor de boekverkoop van literaire fictie.

Vrijwel alle bibliotheken doen mee aan Voorleesdagen en -wedstrijden

Voorlezen heeft een positief effect op woordenschat, spelling, tekstbegrip en de leesattitude (Duursma, 2011; Heideman, 2017). De Nationale Voorleesdagen, die jaarlijks in januari plaatsvinden, vormen een belangrijke leesbevorderende campagne voor peuters, kleuters en hun (groot)ouders/verzorgers. Vrijwel alle bibliotheken namen deel aan de Nationale Voorleesdagen (98%) (Klaren & Schrijen, 2024a). Ook in de samenwerking met het primair onderwijs faciliteren bijna alle bibliotheken (95%) de Nationale Voorleesdagen (Klaren & Schrijen, 2024b).

Nederland kent daarnaast drie bekende voorleeswedstrijden: de Nationale Voorleeswedstrijd (voor groep 7 en 8, primair onderwijs), Read2Me! (klas 1 en 2, voortgezet onderwijs) en de Pabo Voorleeswedstrijd (voor pabostudenten). De landelijke finales van de voorleeswedstrijden vinden jaarlijks in mei plaats. Nagenoeg alle bibliotheken (97%) die samenwerken met het primair onderwijs faciliteren de Nationale Voorleesdagen; circa de helft van alle basisscholen doet mee (Klaren & Schrijen, 2024b; Stichting Lezen, 2023). Read2Me wordt in de samenwerking met het voortgezet onderwijs aangeboden door de helft (50%) van de bibliotheken (Klaren & Schrijen, 2024c).

Leesbevorderingscampagnes op de basisschool

Vrijwel alle bibliotheken die samenwerken met het primair onderwijs faciliteren landelijke leesbevorderingscampagnes en -activiteiten, zoals de Nationale Voorleeswedstrijd (97%), Kinderboekenweek (97%), en de Nationale Voorleesdagen (95%). Gemiddeld biedt één basisbibliotheek vijf verschillende campagnes op het gebied van leesbevordering aan (Klaren & Schrijen, 2024b). Bij het merendeel van de leesbevorderingscampagnes beoordeelt het grootste deel van de schoolleiders en leerkrachten de invloed van de campagnes op het leesplezier van leerlingen positief tot zeer positief. De invloed van de leesbevorderingscampagnes op de leesvaardigheid 

Bron: Klaren & Schrijen, 2024b

Zomercampagnes gaan leesdip tegen

Tijdens de zomervakantie daalt de leesvaardigheid van leerlingen in het (basis)onderwijs (CPB, 2016; Stichting Lezen, 2016). Om het leesgedrag in deze periode een impuls te geven worden er via de online Bibliotheek diverse campagnes georganiseerd, zoals de VakantieBieb, Boek ’n Trip en Vakantielezen. De VakantieBieb (2013 t/m 2020) was een gratis app met 50-60 e-books voor het hele gezin, die van juni tot en met augustus opengesteld werd. Boek ’n Trip (2021) en Vakantielezen (vanaf 2022) werden ingezet om kinderen en jongeren te stimuleren door te lezen in de zomervakantie en hun leesvaardigheid op peil te houden. In 2022 is de campagne Vakantielezen van Biblionet Groningen met hulp van de KB landelijk ingezet in 91 deelnemende bibliotheken en ook in 2023 is deze wegens succes herhaald. De focus van deze campagne lag op de onderbouw van het primair onderwijs. Als onderdeel van de campagne schreven zes bekende kinderboekenauteurs een exclusief verhaal dat gratis online te lezen was.

Hoge oplages Heel Nederland Leest en Heel Nederland Leest Junior

Sinds 2006 staat november in het teken van Heel Nederland Leest. Bibliotheken verspreiden gratis een speciale pocketuitgave van een gekozen boek en organiseren uiteenlopende activiteiten, zoals debatten, lezingen en schrijversbezoeken. In 2023 deelden bibliotheken gezamenlijk zo’n 250 duizend exemplaren uit. Sinds 2016 is er ook een jongerenvariant: Heel Nederland Leest Junior. De oplage hiervan was in 2018 87 duizend exemplaren (Enschedé & Hemel, 2019). De deelname aan deze campagne door bibliotheken in samenwerking met het primair onderwijs is in de afgelopen jaren fors gestegen; van 36% in het schooljaar 2015-2016 naar 68% in 2022-2023 (Klaren & Schrijen, 2024b). In 2019 haalde 14% van de bibliotheekleden het geschenkboek op in de bibliotheek; dit waren vrijwel allemaal bibliotheekleden. Ook was 28% van de bibliotheekleden wel in de bibliotheek geweest, maar wist men niet men dat het geschenkboek kon ophalen (Nagelhout, 2020).

Evaluatie Nederland Leest door leden en medewerkers

Hoe ervaren leden én medewerkers van de bibliotheek de Nederland Leest-campagne? Dat onderzocht Probiblio in samenwerking met Stichting CPNB en de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) tijdens de editie van 2020, die deels werd beïnvloed door het coronavirus. Aan het onderzoek deden 622 bibliotheekleden en 24 medewerkers mee. Ongeveer de helft van de leden blijkt de campagne te kennen. Driekwart van de leden die iets hebben gehoord, gezien of gelezen over Nederland Leest, heeft het boek gezien. Twee vijfde hebben een bericht gezien in de nieuwsbrief van de bibliotheek. Zeven van de tien deelnemers die bekend zijn met Nederland Leest, hebben het boek ontvangen van de bibliotheek. Leden die bekend zijn met de campagne, geven de campagne gemiddeld een 7,5, tegenover een 7,2 door bibliotheekmedewerkers. Zij zijn het meest te spreken over het boek, de duur van de campagne en het thema. Ook de communicatietoolkit en het campagnemateriaal worden positief beoordeeld. De effectmeting, de belofte en het doel van de campagne worden vaker neutraal bezien (Brood & Baljon, 2021a; Brood & Baljon, 2021b).

Bronnen