Gecijferdheid (Rekenen en Geld)

Rekenvaardigheden richten zich op de basisvaardigheden die te maken hebben met cijfers en getallen. Die spelen een grote rol in het dagelijks leven: heb je genoeg geld voor de boodschappen? Hoe laat moet je vertrekken om op tijd te zijn voor de afspraak? Hoe 'lees' je een recept voor taart? Waar vind je in de tabel welk weer het overmorgen wordt?

Bij gecijferdheid gaat het niet zozeer om rekensommetjes maken, maar om situaties waarin getallen, maten en verbanden een rol spelen.

Volwassenen die hiermee in hun dagelijkse leven problemen ondervinden, noemen we laaggecijferd. Vaak werkt dit niet alleen belemmerend, maar is het ook gevaarlijk. Denk aan financiële oplichting, medicijnbijsluiters of werkinstructies met getallen.
Net als bij laaggeletterdheid speelt hier schaamte en onmacht. Mensen die laaggecijferd zijn, weten dat zelf. Zij gebruiken strategieën om hun laaggecijferdheid te verbergen en doen hun best om situaties met cijfers te vermijden.

Omgaan met geld - of verantwoord financieel gedrag - kun je bezien in minstens drie dimensies:

• management van geld - rondkomen door balans tussen inkomsten en uitgaven te bewaken
• financieel plannen - rekening houden met gebeurtenissen, ook onvoorziene
• bewust beslissen over financiële producten - advies inwinnen en niet alleen beslissen op prijs

Deze dimensies staan vrijwel los van elkaar. Verantwoord gedrag in de ene dimensie betekent niet automatisch verantwoord gedrag in de andere. Financieel vaardige mensen, staan sterker in het leven. Ze hebben meer greep op hun persoonlijke ontwikkeling, zijn beter voorbereid op risico’s en kunnen tegenslagen beter opvangen.

De rol van de bibliotheek

Je kunt denken aan de volgende rollen en programma’s:

• Programmering opzetten voor rekenen en financiële vaardigheden
• Programmering opzetten specifiek voor laaggecijferden
• Digitale lesmaterialen aanbieden
• Vanuit het Taalhuis financiële maatjes aanbieden - vergelijkbaar met taalmaatjes - in samenwerking met welzijnsorganisaties 
• Trainingen in herkennen van laaggecijferdheid 
• Dienstverleners attenderen op laaggecijferdheid in relatie tot gezondheid, financiën en werk, bijvoorbeeld bij de huisarts, het wijkcentrum, het UWV, het consultatiebureau en op scholen
• Doorverwijzen naar specifieke dienstverlening

Veel laaggeletterde mensen zijn ook laaggecijferd. Vaak overlapt de ondersteuning van de bibliotheek bij het versterken van basisvaardigheden. De activiteiten Digisterker en rond de Belastingdienst besteden de meeste aandacht aan digitale vaardigheden. Hierbij moet ook aandacht zijn voor mensen die moeite hebben met regels, cijfers of geld.

Samenwerkingspartners

• Welzijnsorganisaties
• Financieel dienstverleners
• Gemeenten
• UWV
• Huisartsen
• Wijkcentra
• Consultatiebureaus
• Scholen

Leermiddelen

Zie ook de leermiddelen rond Rekenen & Geld in het Trefpunt leermiddelen.

Bronnen en publicaties  

Vaste pagina's 

• Thema Rekenen op Expertisepunt Basisvaardigheden. 
• De site Gecijferdheidteltmee.nl, met toolkit Gecijferdheid. 
• Praatplaten gecijferdheid, op Gecijferdheidteltmee.nl.
• Pagina Gecijferdheid op Oefenen.nl met lesprogramma's en achtergrondinformatie. 
• De Rekenmeter van Stichting Lezen en Schrijven geeft een indicatie van het rekenniveau van de deelnemer.
• Wijzer in geldzaken, een initiatief van het ministerie van Financiën. Hierin bundelen partners uit de financiële sector, wetenschap, overheid, onderwijs-, voorlichtings- en consumentenorganisaties hun krachten om verantwoord financieel gedrag in Nederland te bevorderen. 

Publicaties

• Rapport De stand van zaken rond gecijferdheid in Nederlandse bibliotheken, Hogeschool Utrecht, ECBO en Universiteit Utrecht, 2024. Hoe zijn de deskundigheid en vaardigheden van bibliotheekmedewerkers en het aanbod van bibliotheken? De bevindingen bieden aanknopingspunten voor gerichte vervolgacties.
• 'Gesprekken over gecijferdheid leveren winst op', interview Kees Hoogland, februari 2024.
• Kennisdossier Wat werkt bij het versterken van gecijferdheid?, Movisie juni 2023. Directe link naar kennisdossier en infographic. 
• Factsheet en eindverslag Gecijferdheid is een basisvaardigheid van het project Gecijferdheid telt mee, 2022.
• Het belang van gecijferdheid in een digitale context - Vaardig omgaan met informatiebronnen vraagt meer dan leesvaardigheid, CINOP 2022.
• 'Laaggecijferdheid is een onderschat probleem', interview Kees Hoogland, juni 2021.
• Video's op Bibliotheek Campus: Hoe worden mensen laaggecijferd?, en Gecijferdheid telt mee, en Het belang van gecijferdheid in de digitale wereld (zoek op 'Laaggecijferd').
• Factsheet Rekenen; leren omgaan met cijfers en geld, Probiblio 2020. Over het belang van rekenvaardigheden, mogelijke samenwerkingspartners, tips voor het opzetten van diensten rondom geld, lesmateriaal en meer.
• Handreiking en het infosheet Financiële zelfredzaamheid, Probiblio 2020. 
• Weg uit de schulden: ervaringsverhalen over hoe mensen in de schulden komen, Valente / Belastingdienst, 2020.
• Rapport en het factsheet over de relatie tussen lees- en rekenvaardigheden en financiële problemen, Stichting Lezen en Schrijven 2016. In het dagelijks leven komen rekenen, taal en ICT meestal tegelijk voor. 
• Het boekje Het belang van rekenen en gecijferdheid: voorbeelden van alledaagse situaties waarbij gecijferdheid een rol speelt. Rinske Stelwagen en Kees Hoogland, 2015.

Voorbeelden van collega's

• Ervaringen met de cursus Slimmer omgaan met geld, Annelies Maris van Bibliotheek De Plataan in Vlaardingen, 2024. 
• Koken binnen je budget, Stichting Vitanos 2023. Aandacht voor ontmoeting, gezondheid én basisvaardigheden zoals rekenen. 
• Bibliotheek Het Groene Hart helpt laaggecijferden in Woerden, interview met manager Basisvaardigheden Felice Mul en projectleider Petra Doelen, VSBfonds, maart 2022.
• 3 Camouflage-mini-workshops, Slimmer boodschappen doen, Gek op je supermarkt-app en Slim besparen in huis, Cubiss 2022.
• Cursus Slimmer omgaan met geld, ontwikkeld door Bibliotheek de Plataan, 2022.