Tijdens een interactieve talkshow op het Nationale Bibliotheekcongres op 19 januari nam stadssocioloog en industrieel ontwerper Emiel Rijshouwer (Erasmus Universiteit, Centre for BOLD Cities) deelnemers mee in zijn verhaal hoe je als burger de grip op data behoudt en terugkrijgt. Aan de hand van praktijkvoorbeelden laat hij zien wat werkt – en wat nog niet – en welke rol bibliotheken spelen in deze ontwikkeling. Ook Miriam van den Beemt (projectleider Monitor van de Stad bij de Bibliotheek Midden-Brabant) en Antoine Gribnau (adviseur Geo-informatie en Open Data bij de Gemeente Den Haag) schoven aan om vanuit het perspectief van bibliotheek en gemeente te vertellen over het gebruik van data in de praktijk. Kijk de sessie terug, lees het verslag of verdiep je verder met dossier Digitaal Burgerschap.
Verslag
De burger wordt steeds beter in de gaten gehouden, ziet Rijshouwer. De data die daarmee wordt gegenereerd, wordt niet alleen gebruikt om diensten te verbeteren, maar ook om burgers te controleren en te sturen in hun gedrag. De toeslagenaffaire is een recent voorbeeld van de onjuiste aannames die daaruit kunnen voortkomen: wanneer systemen gebruikmaken van automatische filters, wijzen zij zomaar de verkeerde personen als schuldig aan. Het gevaar van deze technologie schuilt in de uitvergroting van uitersten: het maakt degenen die lageropgeleid zijn en een lager inkomen hebben tot nog kwetsbaardere burgers in onze samenleving.
Gelukkig kunnen data ook op een voordelige manier worden ingezet, laat Gribnau zien. Naar aanleiding van zijn eigen voortdurende zoektocht naar invalideparkeerplaatsen startte hij een initiatief om de data die gemeenten in bezit hebben te gebruiken om complexe maatschappelijke vraagstukken op te lossen. Gemeenten beschikken over grote hoeveelheden data over de omgeving en haar inwoners, die ook voor burgers enorm bruikbaar kan zijn. Zo kunnen zij zelf aan de slag met deze informatie, bijvoorbeeld om de locatie van verschillende soorten parkeerplekken in kaart te brengen.
Rijshouwer bewondert dit initiatief, maar wijst ook op de uitdagingen die het teruggeven van data soms met zich meebrengt. Zo blijken veel instrumenten om data te verzamelen te duur of te ingewikkeld om aan de praat te krijgen. Toch ontstaan steeds meer initiatieven, soms in samenwerkingen die over de landsgrenzen heen reiken: denk bijvoorbeeld aan de burgers die informatie begonnen te verzamelen over de verschillende fietskoerierdiensten in Europa, en op die manier betere arbeidsomstandigheden voor de koeriers wisten af te dwingen.
Die mogelijkheden ziet Van den Beemt ook in haar werk bij de Bibliotheek Midden-Brabant, waar een lab is ingericht om burgers inzicht te geven in alle data die over de verschillende wijken beschikbaar zijn. De bibliotheek werkt samen met meerdere onderzoeksinstituten om deze data, zoals de temperatuur van de lucht en het aantal beschikbare parkeerplaatsen, op te halen en zichtbaar te maken. Ook stimuleert de bibliotheek burgers over deze informatie in gesprek te gaan, om hen zo bewust te maken in de actieve rol die zij kunnen spelen in het beleid dat naar aanleiding van deze data wordt gemaakt.
Deze Monitor van de Stad maakt duidelijk wat het belang van de bibliotheek als fysieke plek kan zijn, juist in een tijd waarin de digitale wereld alomtegenwoordig is. Bibliotheken kunnen burgers aan de hand nemen in hun ontdekkingstocht in het datacircuit, en kunnen hen zo in aanraking brengen met de vraagstukken die spelen in de online én offline maatschappij.
Deelnemers
- Emiel Rijshouwer (Erasmus Universiteit, Centre for BOLD Cities)
- Antoine Gribnau, adviseur Adviseur Geo Informatie en open data, Gemeente Den Haag
- Miriam van den Beemt, specialist Digitale Geletterdheid, Bibliotheek Midden Brabant
- Astrid Feiter: gespreksleider
Filmfragmenten
- Reclaiming Work: The Cycle Couriers Subverting The Gig Economy. Filmfragment over een initiatief van fietskoeriers om een eigen platform op te zetten en zich minder afhankelijk te maken van de grote commerciële tech companies. Novara Media, 2020.
- Gemeente Delers 2021. Filmpje over voorbeeldprojecten waarin gemeenten, partnerorganisaties en burgers zich (met behulp van data en informatie) samen buigen over complexe maatschappelijke vraagstukken. Geo Informatie & Erfpachtbedrijf gemeente Den Haag, 2020.
- Snuffelfiets. Filmpje over een lokaal experiment om burgers middels zogenaamde ‘snuffelfietsen’ (voorzien van sensoren) zelf data te laten verzamelen over mobiliteit en luchtkwaliteit. Gemeente Scherpenzeel, 2019.