Dit blijkt uit de bibliotheekgegevens die de KB over het jaar 2020 heeft verzameld en in samenwerking met de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB), Stichting Samenwerkende POI’s Nederland (SPN) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft gepubliceerd. De statistieken tonen aan dat bibliotheken ook in coronatijd meer zijn dan alleen hun uitleenfunctie. Ondanks de beperkte opening en dienstverlening vervulden bibliotheken ook in 2020 een bredere maatschappelijke rol.
Alternatieve dienstverlening
Bibliotheken waren een groot deel van 2020 gesloten of beperkt open. Het aantal bibliotheekbezoeken daalde daardoor in 2020 met 42% tot 36,2 miljoen. Het aantal georganiseerde activiteiten nam af van 220 duizend tot 143 duizend. Ook werden in totaal 29% minder boeken uitgeleend. Tijdens de sluiting en gedeeltelijke (her)opening schikten de bibliotheken zich snel naar het nieuwe normaal. Zo organiseerden bijna alle bibliotheken een afhaalservice, waarbij leden vooraf gereserveerde materialen in de bibliotheken konden ophalen. Lokale bibliotheken zetten nieuwe activiteiten op en fysieke activiteiten om naar een andere vorm, met extra aandacht voor kwetsbare doelgroepen zoals ouderen, niet digi-vaardige burgers en kinderen. Ook de dienstverlening van de online Bibliotheek werd uitgebouwd. Via de ThuisBieb werden tussen 6 april en 10 juni ruim 850.000 e-books gedownload, als onderdeel van de campagne #ikleesthuis.
Activiteiten in andere vorm
Vrijwel alle bibliotheken hebben in coronatijd activiteiten afgelast of uitgesteld. Daardoor daalde het aantal georganiseerde activiteiten van 220 duizend in 2019 tot 143 duizend in 2020. Negen op de tien bibliotheken hebben tijdens de coronaperiode nieuwe activiteiten opgezet en/of activiteiten omgezet naar een andere vorm, zoals online bijeenkomsten en telefonische spreekuren. Vier op de vijf activiteiten werden in fysieke vorm georganiseerd; voor één op de vijf activiteiten werd een andere vorm gekozen. Hoewel het aantal activiteiten rondom vrijwel alle kernfuncties is gedaald, hebben bibliotheken zich in 2020 onverminderd ingezet voor leesbevordering en kennismaking met literatuur. Rondom deze kernfunctie zijn in 2020 zelfs iets meer activiteiten georganiseerd dan in 2019: circa 54 duizend fysieke activiteiten en bijna 15 duizend activiteiten in een andere vorm. Negen op de tien bibliotheken organiseerden alternatieve activiteiten gericht op leesplezier en leestips, zoals online voorleesuurtjes en voorleesactiviteiten in de buitenlucht.
Verdubbeling uitleningen e-books voor jeugd
Bibliotheekleden leenden in 2020 30% minder fysieke materialen dan in 2019. Hoewel de digitale uitleningen met 45% toenamen, werd in totaal een kwart minder uitgeleend dan in 2019. Deze daling is met name groot onder jeugdleden (-29%) en komt grotendeels voort uit de krimp in de fysieke uitleningen. Het aantal uitleningen van e-books is in 2020 – mede door de extra promotie en acties van de online Bibliotheek in coronatijd – gestegen tot circa 5,6 miljoen uitleningen. Het aantal door jeugd geleende e-books is in 2020 ruim verdubbeld tot 784 duizend uitleningen.
Publicatie op Bibliotheekinzicht en StatLine
De kerncijfers over het openbarebibliotheekstelsel zijn terug te vinden in het dossier Bibliotheekstatistiek 2020. In dit dossier komen de belangrijkste uitkomsten van de Gegevenslevering Wsob 2020 aan bod en worden de resultaten in bredere context geplaatst. Zo lees je meer over de werkwijze rondom de gegevenslevering, het belang van data-geïnformeerd werken en de inspanningen van een aantal bibliotheken in coronatijd. Ook biedt het dossier een kijkje over de grenzen en zijn handige tools en definities een rij gezet. Daarnaast zijn de uitkomsten van het onderzoek verwerkt in een infographic en een overzichtelijk dashboard, waarin je kunt filteren op landelijk, provinciaal en lokaal niveau en bibliotheken met elkaar kunt vergelijken. Ook de ruwe datasets die ten grondslag liggen aan het dossier en dashboard zijn op Bibliotheekinzicht terug te vinden. Een deel van de uitkomsten wordt op geaggregeerd niveau voor het totaal aan openbare bibliotheken gepubliceerd door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op StatLine. Meer statistieken en verhalen over de sluiting en (her)opening van bibliotheken zijn terug te vinden in het dossier De bibliotheek in coronatijd op Bibliotheekinzicht.nl.
Achtergrond Wsob-gegevenslevering
Vanuit de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) zijn alle openbare bibliotheken, provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) en de KB verplicht om gegevens aan te leveren aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). De KB verzamelt en analyseert deze gegevens en presenteert deze in de vorm van het dossier Bibliotheekstatistiek aan het ministerie en het netwerk. Voor de samenstelling van het dossier put de KB uit enquêtegegevens van de Bibliotheekmonitor, het Datawarehouse, G!DS, de gegevenslevering door de POI’s en openbare bibliotheken op de BES-eilanden en de cijfers omtrent de landelijke digitale openbare bibliotheek. In aanvulling op het dossier, het dashboard en de artikelen op Bibliotheekinzicht ontvangen alle bibliotheekorganisaties een individuele infographic, waarin de resultaten op lokaal niveau worden gepresenteerd.
Webinar Bibliotheekstatistiek
Op 21 juli om 15.30 uur kun je het webinar Bibliotheekstatistiek volgen, waarin we het dossier en het dashboard toelichten en ingaan op het gebruik door bibliotheken en POI’s. Daarnaast is er gelegenheid vragen te stellen over het onderzoek en de uitkomsten. Je kunt je aanmelden via deze link. Na 21 juli is het webinar ook terug te kijken via Bibliotheeknetwerk.
Meer informatie
Met vragen over de procesgang rondom de gegevenslevering en de resultaten kun je terecht bij de volgende contactpersonen van de KB:
- Gegevenslevering Wsob: Liesbeth Mantel, beleidsadviseur bibliotheekstelsel
- Dossier Bibliotheekstatistiek: Annemiek van de Burgt, adviseur onderzoek en kennisdeling
- Dashboard en dataset: Sharon van de Hoek, adviseur onderzoek en kennisdeling
