Alle openbare bibliotheken werken samen met het primair onderwijs
Uit het onderzoek blijkt dat alle openbare bibliotheken in Nederland in het schooljaar 2021-2022 samenwerkten met het primair onderwijs. In totaal werd samengewerkt met 5.298 schoollocaties: 80% van alle schoollocaties in het werkgebied van de bibliotheken. Met 4.886 van deze scholen werd samengewerkt op het gebied van leesbevordering, met 1.807 scholen op het gebied van digitale geletterdheid en met 861 scholen rondom cultuureducatie. In vergelijking met vorig schooljaar is het aandeel scholen waarmee bibliotheken samenwerken op het gebied van leesbevordering constant gebleven. Op het gebied van digitale geletterdheid is er sprake van een daling: het aandeel schoollocaties waarmee bibliotheken samenwerken rondom digitale geletterdheid is gedaald van 32% in 2020-2021 naar 27% in 2021-2022. Deze daling kan deels verklaard worden door de coronaperiode waarin de focus grotendeels kwam te liggen op taal- en leesbevordering. Daarnaast heeft digitale geletterdheid als begrip een groei doorgemaakt. We weten steeds beter wat digitale geletterdheid exact inhoudt, en het belang ervan. Deze groei in bewustwording heeft mogelijk zijn weerslag op de resultaten.
Afnemende invloed coronamaatregelen op dienstverlening
Na coronatijd pakten bibliotheken de draad weer op, en pasten hun dienstverlening op de veranderende omstandigheden aan. Het aantal actieve en nieuwe leden in de leeftijdscategorie van het primair onderwijs groeide: van 57% actieve en 11% nieuwe leden in 2020-2021 naar 65% actieve en 17% nieuwe leden in 2021-2022. Ook het aantal schoollocaties waarmee bibliotheken leesplannen opstellen nam toe: van 41% van de scholen waarmee wordt samengewerkt in 2020-2021 naar 47% in 2021-2022.
Daarnaast boden meer bibliotheken verschillende activiteiten en diensten rondom leesbevordering en digitale geletterdheid aan dan in 2020-2021. Zo gaven bibliotheken advies over collecties op scholen én boden zij ondersteuning bij leesbevordering- en digitale geletterdheidactiviteiten op school.
Structurele samenwerking volgens aanpak de Bibliotheek op school
Van de 137 basisbibliotheken werkten 125 bibliotheken in 2021-2022 structureel samen met 3.317 scholen volgens de aanpak van de Bibliotheek op school of een soortgelijk programma (91%). Het aandeel scholen waarmee structureel wordt samengewerkt is hiermee licht gestegen, van 47% in 2020-2021 naar 50% in 2021-2022.
Ook laat het onderzoek een stijging zien in het aandeel basisbibliotheken dat samenwerkt volgens de aanpak van de Bibliotheek op school. Dit aantal is gestegen van 106 basisbibliotheken (76%) in 2020-2021 naar 111 basisbibliotheken (81%) in 2021-2022. Deze 111 basisbibliotheken werkten met 2.586 scholen (39%) samen volgens deze aanpak.
Door 38 bibliotheken werd een programma die vergelijkbaar is met de aanpak Bibliotheek op school ingezet, in samenwerking met 731 scholen. Bij deze vergelijkbare aanpak gaat het om een samenwerking die voldoet aan de sterrenchecklist primair onderwijs (bijvoorbeeld DOK met Vindplaatsen). Tussen deze typen programma’s bestaat dus enige overlap: 25 bibliotheken werken volgens de aanpak de Bibliotheek op school én een vergelijkbaar programma, maar zetten beide typen niet in op eenzelfde schoollocatie.
De samenwerking met het primair onderwijs volgens de Bibliotheek op school of vergelijkbare programma’s wordt steeds dieper verankerd in de werkwijze van bibliotheken. Zo zetten meer bibliotheken leesconsulenten in, en vrijwilligers voor functies als hulpouder voor de samenwerking met het primair onderwijs. Daarnaast leveren gemeenten vaak een structurele bijdrage en wordt de samenwerking met scholen contractueel vaker voor een onbepaalde periode vastgelegd. Ook geven bibliotheken steeds vaker advies rondom taal- en leesbeleid op scholen.
Aanbevelingen kernteam primair onderwijs
Het kernteam primair onderwijs heeft bewondering voor het aanpassingsvermogen van bibliotheken tijdens, en na een periode van wisselende coronamaatregelen. Op basis van de bovengenoemde resultaten doet het kernteam enkele aanbevelingen:
- De samenwerking tussen bibliotheken en het primair onderwijs wordt steeds beter geborgd. Meer bibliotheken zien de borging van de samenwerking als een groot succesfactor van de dienstverlening. Blijf als bibliotheek nauw betrokken bij de evaluatiegesprekken met schooldirecties en schoolbesturen om ook op tactisch en strategisch niveau samen te werken. Maak daarbij gebruik van de praktische ‘Kwaliteitsaanpak de Bibliotheek op school po’, vanaf half mei te vinden in de Toolkit Netwerk & Beleid. Deze Kwaliteitsaanpak helpt bij het formuleren en vastleggen van processen om de samenwerking met het primair onderwijs blijvend naar een hoger niveau te tillen;
- Onze samenleving digitaliseert razendsnel. In het dagelijks leven van jongeren, zo ook op school zijn digitale media niet meer weg te denken. Bibliotheken kunnen een bijdrage leveren aan de verbetering van digitale vaardigheden van kinderen, alsook het bewust omgaan met digitale technologie en media. Digitale geletterdheid als onderdeel van de samenwerking tussen bibliotheken en scholen is daarom van cruciaal belang. Focus daarom niet alleen op de taal- en leesontwikkeling van kinderen, maar breng ook digitale geletterdheid (bijvoorbeeld informatievaardigheden en mediawijsheid) bij scholen onder de aandacht met programma’s en campagnes als MediaMasters, de leermiddelengids en de Week van de Mediawijsheid;
- Het gebrek aan personeel blijft voor veel bibliotheken een groot knelpunt. Bibliotheken die worstelen met de personele bezetting zetten als gevolg daarvan personeel op flexibele wijze in en/of werken met minder scholen samen dan gewenst. Bij veel bibliotheken is meer tijd nodig om de samenwerking met het primair onderwijs naar een hoger plan te kunnen tillen. Draag zorg voor de structurele inzet van personeel door duurzame plannen en meerjaren-samenwerkingsovereenkomsten met begrotingen op te stellen en door de doelen en activiteiten vast te leggen in een lees- en mediaplan;
- Bij de samenwerking maken scholen gebruik van collecties. Bij een deel van de scholen is de collectie eigendom van de bibliotheek. Het is belangrijk om ook kinderen en ouders die zelf geen boeken en een leescultuur hebben te stimuleren om thuis (voor) te lezen en zo bij te dragen aan kansengelijkheid. Draag daarom niet alleen zorg voor een permanente beschikbaarheid van een collectie op school, maar biedt kinderen ook de mogelijkheid om boeken mee te nemen naar huis;
- Heb meer aandacht voor het feit dat niet alle onderdelen van de Bibliotheek op school op alle leerlingen hetzelfde effect hebben, en geef aangepaste begeleiding aan de groepen leerlingen die dat nodig hebben.
Landelijke resultaten lokaal inzetten
De landelijke rapportage biedt bibliotheken diverse aanknopingspunten om het gesprek aan te gaan met de schooldirectie, gemeente en andere samenwerkingspartners. Naast deze rapportage zijn de resultaten van de meting verwerkt in een landelijke infographic en zijn per provincie infographics beschikbaar voor de provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s). De bibliotheken die hebben deelgenomen aan de meting ontvangen tevens een individuele infographic, waarmee de samenwerking met het primair onderwijs ook op lokaal niveau in kaart is gebracht. Zowel de landelijke en provinciale als lokale resultaten zijn nader te analyseren via het dashboard op de website Bnetwerk. Dit dashboard biedt bibliotheken de mogelijkheid hun individuele resultaten af te zetten tegen de landelijke cijfers, de resultaten van de provincie en bibliotheken van vergelijkbare grootte.
Heb je een Bibliotheekmonitor-account? Dan kun je de infographics op lokaal en provinciaal niveau bekijken. Heb je geen account? Geef het door via bibliotheekmonitor@kb.nl.