Nieuws

‘De hele wereld zit hier aan tafel’, zegt Chris enthousiast: ‘in Katwijk!’ Chris is een van de vrijwilligers die mensen helpen om Nederlands te leren. Het gonst in de bibliotheek van de activiteiten, want meer dan 40 mensen uit alle windstreken oefenen het spreken van Nederlands. Ze zijn verdeeld over drie tafels. Samen met een collega-vrijwilliger begeleidt Chris één van deze leeskringen, de groep van ietwat gevorderden. De groep hangt aan zijn lippen als hij iets uitlegt voor het whiteboard.

De Taalhuis-middag heeft een vaste agenda: de leeskringen zijn het eerste deel van de wekelijkse bijeenkomst. Daarna schaart men zich rond de grootste tafel voor een gezamenlijk kopje koffie of thee. Dan volgt het sprekersgedeelte: elke week wordt een gast uitgenodigd om iets te vertellen.
‘De brandweerman deed het helemaal fantastisch!’, herinnert Monique zich. ‘Hij had zijn pak aan en hij had de brandweerspuit bij zich. Dat was natuurlijk super. Het werkt als je het zo dicht mogelijk bij de mensen houdt.’

Als een geoliede machine bereidt het team de gezamenlijke koffie voor. In een mum van tijd zijn alle klapstoelen rond de tafel gezet en zijn alle bezoekers voorzien van koffie en koek. Iedereen helpt mee, iedereen helpt elkaar, iedereen levert een bijdrage om de bijeenkomst goed te laten verlopen: de bezoeker zelf, de spreker, vrijwilligers, bibliotheekmedewerkers, de vrijwilliger die de catering verzorgt, de stagiair. De stagiair schenkt ook koffie aan andere bibliotheekbezoekers.
Monique legt uit: ‘Iedereen is welkom in het Taalhuis. We proberen ook de bezoekers van de bibliotheek erbij te betrekken. Daar zijn al veel vrijwilligers uit voortgekomen.’

Het thema is deze keer best moeilijk: de elektricien is te gast. Iemand schrijft de lastige woorden op de flipover mee. Na afloop ontvangt iedereen een woordenlijstje met verklarend beeldmateriaal. In de verzamelmap worden alle lijsten opgeborgen. Zo ontstaat een flinke vocabulaire, handzaam gebundeld. De luisteraars stellen vragen aan de spreker. De inhoud van de vragen maakt duidelijk hoe groot de verschillen zijn wat betreft de achtergrond van de bezoekers. En toch: leren doet men hier samen – en met veel plezier.

Na de koffie gaan de deelnemers uiteen in drie groepen: men praat door over het gehoorde en oefent met de nieuwe woorden. En de tijd vliegt, het is alweer afgelopen. Het team ruimt op, bezoekers maken nog een praatje met de Taalhuis-coördinator, en een enkeling heeft nog een privé-afspraak om verder te oefenen. Een Aziatische vrouw antwoordt op de vraag waarom ze naar de bibliotheek komt, met een glimlach: ‘Het is genieten hier’, zegt ze. Maar ook: ‘Taal leren, spreken.’ Zij gaat weg met een geleend boekje om thuis verder te oefenen.

Ook Chris geniet. Hij is een toegewijde vrijwilliger die zijn materiaal met veel kennis en zorg voorbereidt. Hij vindt het inspirerend en leerzaam om betrokken te zijn bij het taalcafé. Naar aanleiding van het thema ‘elektriciteit’ zijn aan tafel interessante gesprekken ontstaan, bijvoorbeeld over elektrische vissen en het opwekken van elektriciteit.
Chris glundert: ‘Ik weet nu dat men in Bolivia stroom opwekt met bananenschillen!’ En hij voegt eraan toe: ‘Wij leren er zelf ook veel van. De leerervaring is wederkerig. Het leren gebeurt spelenderwijs, vanuit nieuwsgierigheid naar elkaar en naar andere culturen. Chris beklemtoont: ‘Dit is non-formeel leren. Velen combineren dat met formeel onderwijs om de taal snel te leren. Sommigen gaan naar de universiteit.’

Monique is blij met de toeloop uit alle windstreken: ‘De bibliotheek is een schatkamer. En daar mag je helemaal gratis uit putten!’ Het succes heeft ook zijn nadelen: ‘Je hebt hier altijd van alles tekort.’
Er zijn computers met oefenprogramma’s en binnenkort komen er hopelijk ook iPads met taalapps en taaloefenprogramma’s. Bezoekers kunnen hier hun digitale vaardigheden verbeteren via cursussen. Die worden in het Taalhuis gegeven. Regelmatig is er een coach aanwezig die helpt: met het inloggen, met het gebruik van de programma’s, noem maar op. De combinatie van een stabiele infrastructuur, een goede collectie, kennis bij medewerkers en vrijwilligers, en een passend aanbod voor bezoekers, dat alles bij elkaar zorgt in Katwijk voor het succes van het Taalhuis.

En misschien is de belangrijkste succesfactor wel een uitstekend voorbereid, open en enthousiast team: iedereen probeert er iets leuks van te maken voor de bezoekers.
Monique: ‘Het komt dus uit de vrijwilligers. Zij voeren het uit, ze doen het, ze organiseren het.’ Dat is puur goud.

31 oktober 2016

‘U kunt er ook een computercursus gaan volgen’, zegt Nienke van Bibliotheek Escamp tegen een oudere dame. Plaats van handeling: een tent op het Escamp Festival, waar de bibliotheek reclame maakt voor haar diensten. Het evenement is de ideale gelegenheid om met buurtbewoners in gesprek te gaan. Het is druk.

Escamp is uitgerukt met een tafel vol flyers en een team van medewerkers en vrijwilligers. Verderop staan tenten van taalorganisaties en instellingen die burgers helpen participeren. De hele ketensamenwerking lijkt hier uitgestald te zijn.

Nienke rondt het gesprek met de oude dame af. De vrouw gaat blij weg met een arm vol boeken die zij voor een habbekrats heeft aangeschaft. Zal zij een keer naar het DigiTaalpunt komen of daar zelfs een cursus Klik & Tik gaan volgen?

De bibliotheekvestiging ligt dichtbij en is zichtbaar vanuit het festivalterrein. Het stadsdeelkantoor is in hetzelfde pand gehuisvest. De bibliotheek heeft een frisse uitstraling.

Bij het DigiTaalpunt zijn alle computers bezet. ‘Wij bieden de diensten in zeven vestigingen aan’, vertelt Réka, programmaleider Taalhuizen. De Haagse DigiTaalpunten zijn ontstaan uit een samenvoeging van Taalpunten in de bibliotheken en kleine servicepunten van de stad Den Haag, waar je een DigiD aan kunt maken of antwoord kunt krijgen op Wmo-vragen.

Réka legt uit: ‘De kracht van het DigiTaalpunt is dat de gemeente de klant doorstuurt om bijvoorbeeld een formulier in de vullen, iets uit te printen of een cursus te volgen. Meestal zijn dat klanten die ook een taalvraag hebben.’ 

'Klanten die hulp nodig hebben, komen best vaak naar de bibliotheek. Want je wordt geholpen met al je vragen en het kost niets. Als je een klant twee of drie keer helpt om een formulier in te vullen, dan vraag je of de klant wil leren om het zelfstandig te doen. Want ‘het contact met deze klanten is nauw, zeker bij zo’n kleine vestiging.’ In Bibliotheek Escamp begeleiden twee stagiairs de mensen. ‘De vrijwilligers zijn opgeleid om een taalvraag te herkennen. Klanten kunnen worden doorverwezen naar Klik & Tik-cursussen of taalcursussen. Of je kunt samen achter de computer met taal oefenen. Daarin zijn de vrijwilligers ook getraind’, vertelt Réka. ‘Als het een gecompliceerd geval is, dan leggen we contact met het Taalhuis in de Centrale Bibliotheek.’

‘Al onze administratie zit in de cloud; daar hebben we een excel logbook’, vertelt Réka. ‘Zo hebben alle vestigingen dezelfde informatie. Elke klant krijgt een aantekening: is het een taalvraag, is het een collectievraag of is het iets anders. We vragen ook hoe hij bij het Taalhuis is gekomen: via e-mail, de bibliotheek, en passant, doorverwezen door Werkplein, UWV, enzovoort.’ Er komen veel verwijzingen vanuit het Werkplein of UWV. ‘Daar heeft Stichting Lezen & Schrijven ook twee vrijwilligers neergezet om mensen door te verwijzen. Met hen werken wij goed samen.’

Réka licht toe hoe het aanbod tot stand komt: ‘Ik kijk altijd naar de behoefte en dan probeer ik daar zo snel mogelijk op in te spelen. Dan gaan we iets uitproberen. Als het werkt, dan bouwen we het uit.’

Een nieuw initiatief is het jongerencafé. ‘Wij organiseren nu een samenspraakcafé voor jongeren onder de twintig, kaaskoppen met nieuwkomers.’ Aanleiding waren vragen van ouders: ‘Mijn kind zit in de schakelklas, maar na de schooluren heeft hij nergens de mogelijkheid om de taal te oefenen met een echte Nederlander.’

En niet minder belangrijk: ‘Jongeren willen natuurlijk ook het leuke leven van een jongere hier ontdekken. En dat kan alleen een jongere vertellen: waar je koffie kunt drinken, waar je een biertje kunt pakken, waar je kunt sporten, wat voor clubs er zijn.’ Het initiatief wordt geleid door een eerstejaars student van de Haagse Hogeschool die het heel leuk doet. Het zou mooi zijn als er op natuurlijke wijze koppels ontstaan.’

Is er een geheim recept? Misschien is het belangrijkste om goed te kijken naar mensen en gebruik te maken van mogelijkheden die zich voordoen. ‘We hadden een Poolse vrijwilligster in onze ploeg – ze had net B2 afgerond. Toen ik dat bekendmaakte, stuurden mensen ineens gericht klanten door naar haar.’ Daarna was het besluit gauw genomen: ‘Toen hebben we Poolse spreekuren ingericht.’ Een afspraak wordt via de mail gemaakt. ‘De oorspronkelijke vrijwilliger is nu weg. Ze kreeg een baan in Hilversum. Maar in ons bestand hebben we een nieuwe vrijwilliger gevonden.’ Réka adviseert: ‘Je moet mensen die dingen laten doen waar ze goed in zijn.’

Alles komt samen in het DigiTaalpunt: een goed werkende infrastructuur, het taalnetwerk en iemand met de nodige kennis om effectief te ondersteunen. De meeste kennis zit in het Taalhuis in de Centrale Bibliotheek, bijvoorbeeld over het nieuw onderdeel voor inburgeraars: Oriëntatie Nederlandse Arbeidsmarkt (ONA). ‘Daarvoor moet de klant een portfolio opbouwen. Tijdens de spreekuren is het mogelijk om je portfolio te laten zien. Of een kort sollicitatiegesprek te voeren.’

‘Vrijwilligers begeleiden de eerste stappen en laten de klant dan zelfstandig achter.’ En dat geldt niet alleen maar voor (digi)taalvragen. ‘We zijn eigenlijk een brede hulp. Je kunt er ook antwoord krijgen op een vraag over werk, zorg en welzijn.’ Binnen vier jaar zullen de DigiTaalpunten in Den Haag in alle vestigingen uitgerold worden.

‘Na die tijd moet het een organisch deel van de bibliotheek worden,’ vindt Réka. ‘Want dat is je taak!’

• Bibliotheek Den Haag: digitaal vaardig worden 
• Taalhuis Den Haag 

Interview door Brit Hopmann
februari 2017

Scholieren vormen bij uitstek de doelgroep voor Theorie.nl: oefenen voor het theorie-examen scooter, auto of motor. Op elke tafel ligt daarom een zakje autodrop als 'dropshot' tijdens het studeren. Een kaartje wijst de scholieren op de mogelijkheid om in de bibliotheek gratis te oefenen met CBR-examenvragen. 

Karen Broekhof, communicatieadviseur van de bibliotheek, bedacht de actie. 'We hebben speciaal in deze tijd veel extra studieplekken ingericht, zo'n tweehonderd in totaal. De bibliotheek zit dan ook elke dag vol met eindexamen­kandidaten. Precies de doelgroep die we voor ogen hebben met Theorie.nl. Dus de link was snel gelegd.'

Marijke van Egdom, bibliothecaris van Zuid-Kennemerland, vraagt aan een paar groepjes scholieren of zij al hebben gehoord van de mogelijkheid om gratis te oefenen met Theorie.nl. Voor de meesten is dit nieuws. Een goed idee dus om erop te attenderen met  zo'n dropshot. Een paar scholieren hebben hun theorie-examen al gehaald. 'Maar pas na vier keer', bekent iemand. Des te interessanter kan het zijn om je slagingskans in de bibliotheek te vergroten. Anderen hebben er dan ook zeker oren naar. Maar nu wel eerst het eindexamen halen.

De Bibliotheek Zuid-Kennemerland verzond in de tweede helft van april een persbericht voor de regio Haarlem-Centrum, -Noord, -Oost, Schalkwijk, Bennebroek, Hillegom, Heemstede, Zandvoort en Bloemendaal. De lokale media hebben het bericht goed opgepikt.

Ook de website en de nieuwsbrief met tienduizenden abonnees zijn goede informatiebronnen. Net als de narrowcasting-schermen in de bibliotheek. Maar voor jongeren van zestien tot twintig hebben sociale media verreweg het beste bereik. De Bibliotheek zet met name Facebook en Twitter in.

De interne nieuwsbrief is uiteraard ook benut. Zo weten alle bibliotheekmedewerkers van Theorie.nl en kunnen zij mensen hierop wijzen, zowel leden als niet-leden. Gebruikers kunnen oefenen op pc's van de bibliotheek of via wifi op een eigen apparaat.

'We hebben nog niet veel gebruiksgegevens', vertelt Karen Broekhof. De mogelijkheid is nog nieuw en moet meer bekendheid krijgen. 'En de meeste mensen oefenen zelfstandig, waardoor je niet precies weet hoeveel mensen de mogelijkheid gebruiken,' vult Marijke van Egdom aan. 

Gezien de aandacht in de lokale media en de interesse van de scholieren, verwachten beiden dat er veel gebruik van gemaakt zal worden. Zij zien Theorie.nl als een uitstekend aanbod om een moeilijk bereikbare doelgroep een positieve ervaring met de bibliotheek te bieden. 

Het gebruik van Theorie.nl in de bibliotheek is in het eerste kwartaal van 2017 landelijk gezien behoorlijk gestegen. Bedroeg het aantal gemaakte theorie-examens in januari nog 983, in februari waren dat er 4.298 en in maart 13.249 (totaal 18.530). De gratis auto-theorie-examens worden het meest gebruikt. Het aantal vestigingen van bibliotheken waar Theorie.nl gratis wordt aangeboden is gestegen van 103 in het eerste kwartaal naar 247 in juni.   
 

Interview door Karin Ottenhoff
mei 2017

'Het Bondgenootschap komt als kennisplatform tweemaal per jaar bij elkaar, vooral om ervaringen uit te wisselen', vertelt Lisanne. 'En we bespreken hoe we de doelgroep kunnen bereiken. Dit jaar loopt het Bondgenootschap na de afgesproken drie jaar af en willen we het omvormen naar een Taalakkoord. Dat krijgt een andere organisatie en wordt iets steviger: iedere partner committeert zich aan de gestelde doelen en beschrijft eigen acties om hieraan bij te dragen. Met het afsluiten van een Taalakkoord willen we ook aanspraak maken op de landelijke subsidie Tel mee met Taal voor regionale samenwerkingsverbanden. Met deze middelen willen we regionale projecten financieren, bijvoorbeeld een regionaal taalpunt bij het UWV dat mensen lokaal kan doorverwijzen. De echte aanpak van laaggeletterdheid gebeurt met name lokaal. Er zijn drie koplopergemeenten, West Maas en Waal, Geldermalsen en Culemborg; de meeste andere gemeenten zitten nu in de opstartfase.'

Het Bondgenootschap startte in 2015 met ROC Rivor, Bibliotheek Rivierenland en Stichting Lezen & Schrijven als de initiatiefnemers. Lisanne fungeerde voor acht uur per week als regiomanager. Sinds 2016 is zij gedetacheerd bij Stichting Lezen & Schrijven voor twintig uur per week, nu als projectleider voor de arbeidsmarktregio.
'Bij het eerste begin was ik nog niet betrokken, dat heeft Mark Deckers van Rijnbrink gedaan vanuit het belang om laaggeletterdheid aan te pakken. De partijen die het meeste met basisvaardigheden te maken hebben, benaderde hij eerst, zoals gemeenten, ROC en welzijnsinstellingen. En vervolgens andere partijen met nieuwe inbreng en belangen. Zo plaatste de Rabobank al een paar keer een artikel over het onderwerp in haar ledenmagazine, nodigt mij uit om een presentatie te geven op een personeelsbijeenkomst en verleende een financiële bijdrage aan het digiTaalhuis Geldermalsen.
Er zijn grote verschillen tussen de organisaties. Ik richt me op de actieve partijen, zoals vuilophaaldienst AVRI. Vorig jaar boden zij alle medewerkers de kans om hun startkwalificatie te halen, maar een aantal durfde dat niet aan. Hier zijn laaggeletterden bij. Daarom wil AVRI via de subsidieregeling Tel mee met Taal voor werkgevers deze groep volgend jaar intern en op maat scholen.'

'Collega's weten vaak van elkaar niet dat zij moeite hebben met lezen en schrijven. Dat taboe willen we doorbreken. Zeker door het onderwerp veel aandacht te geven, elke organisatie op haar eigen manier. Daarnaast zoeken we ambassadeurs: iemand die laaggeletterd is (geweest) en hierover wil vertellen. Het werkt heel positief als je laat zien hoe je kunt groeien. Neem Addy. Zij is toiletjuffrouw, was laaggeletterd en heeft haar schrijven enorm aangepakt. Ze brengt nu haar eigen magazine uit. De meeste verhalen, over haar belevenissen tijdens haar werk heeft ze zelf geschreven. Ook heeft ze Frans Duijts geïnterviewd. De Addy verschijnt in de Week van de Alfabetisering.'

'In de Week van de Alfabetisering organiseren wij de Grote DigiTaalStrijd Rivierenland. We houden voorronden in tien gemeenten met een dictee, geschreven door Ronald Giphart. De strijd bestaat verder uit online vragen over laaggeletterdheid, taal en de digitale wereld. De winnaars van de voorronden gaan in oktober naar de grote finale in ons nieuwe gebouw Zinder (in Tiel) dat na de zomer wordt geopend. Er is veel aandacht in de krant en op de lokale tv. De inschrijfgelden zetten we in voor leerwerkplekken in onze vestigingen. We willen er vooral de aandacht op vestigen dat niet iedereen aan zo'n strijd kan deelnemen en dat laaggeletterdheid nog steeds een groot maatschappelijk probleem vormt in Rivierenland.'

'In West Maas en Waal is de gemeente volledig in regie. De wethouder zit bij alle stuurgroepoverleggen en zet zwaar in op het vinden van laaggeletterden. Het sociaal wijkteam komt bij allerlei mensen over de vloer, want het gaat om hulpvragen bij schulden, huishouding, zorg enzovoort. Voorheen vulde de medewerker tijdens het gesprek het formulier in. Nu laten ze mensen dit zelf doen: een manier om sneller te signaleren wie moeite heeft met taal. De medewerkers zijn getraind om laaggeletterden te herkennen en het onderwerp bespreekbaar te maken. Ze verwijzen door naar het digiTaalhuis.
De Werkcoöperatie West Maas en Waal heeft contact met mensen met de grootste afstand tot de arbeidsmarkt binnen de gemeente. Deze circa zeventig mensen krijgen begeleiding van de Werkcoöperatie. Tijdens workshops die de Werkcoöperatie organiseert om iemands talenten in kaart te brengen, is er ook aandacht voor basisvaardigheden. Mocht iemand iets met deze vaardigheden willen doen, dan gaat de medewerker van de Werkcoöperatie mee naar het eerste gesprek in het digiTaalhuis.'

'De Gemeente Culemborg zet meer in op het aanbod en heeft dit jaar, samen met andere partijen, het Leerhuis Culemborg geopend. De nadruk ligt niet alleen op basisvaardigheden zoals taal, digitale vaardigheden en rekenen, maar ook op onderwerpen zoals gezondheidsvaardigheden, opvoeden, budgetteren en solliciteren. Er zijn veel activiteiten: de hele week 's morgens, 's middags en soms 's avonds. Het Leerhuis was met name bedoeld voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt, bijna alleen NT2'ers - die verplicht zijn om dit aanbod te volgen. Inmiddels is iedereen welkom.
Met deze twee voorbeelden zie je duidelijk een lokaal accentverschil. Culemborg zet in op een ruim aanbod dat de hele week toegankelijk is. Zij gaan nu onderzoeken hoe ze de NT1’er beter kunnen bereiken. En de gemeente West Maas en Waal zet vanaf het begin zwaar in op het vinden van laaggeletterden en geeft het aanbod vorm naar gelang de vraag.'

'In Geldermalsen is ons eerste digiTaalhuis geopend. Dat had beter gekund: wij zijn als bibliotheek te veel in de lead geweest, met het ROC. Pas later zijn andere organisaties aangehaakt, maar nog steeds worden vooral ROC en bibliotheek als eigenaar gezien. Hierdoor is het moeilijker om via andere organisaties mensen uit de doelgroep te bereiken. Het is beter als de gemeente de regie heeft. Zij heeft bovendien verbinding met andere beleidsterreinen waarmee de aanpak beter verankerd is. Wij hebben hiervan geleerd: zorg dat je samen de rollen en taken verdeelt. Voorkom dat één partij het hardste rent.
Begin ook niet meteen met de uitvoering: de inrichting, materialen en de uren voor de coördinator, die dingen komen wel. Start vooral met de randvoorwaarden. Bedenk eerst een plan, plavei het pad en laat samenwerking ontstaan. Bibliotheken zijn goed in faciliteren. Neem die rol, schud anderen wakker. Maar laat zaken als didactische ondersteuning, lesgeven en vrijwilligers begeleiden over aan bijvoorbeeld het ROC. Dat is belangrijk, zeker nu de regeling rond de WEB-gelden openligt. Het ROC is een grote partner met haar eigen ervaring en expertise. Door de grenzen af te bakenen, blijf je weg van de concurrentiestrijd. Mijn ervaring is dat het ROC de koek best wil delen, als je maar samen optrekt en elkaar dingen gunt.'

'Onze gemeenten zijn klein en het budget is beperkt. Je moet dus steeds kiezen. Wel hebben twee gemeenten de digiTaalhuizen uit andere budgetten gefinancierd, waarmee de WEB-gelden voor formele educatie overeind konden blijven. Zo is er een stevige constructie ontstaan voor educatie en digiTaalhuizen, in het ene geval uit de Wmo en het andere geval een reservebudget. Andere partijen moeten ook tijd willen investeren, en niet elk uurtje willen factureren.'

'Vijf jaar geleden zag onze bibliotheek er heel anders uit. Toen waren we meer intern gericht en met de uitleen bezig, al ontvingen we ook taalgroepjes. Nu organiseren we veel activiteiten rond geletterdheid. We geven Klik & Tik en Digisterker, faciliteren groepen van het ROC en andere organisaties voor taallessen. We stralen meer uit dat iedereen welkom is. We zoeken de verbinding met lokale partijen. Er zit een Leerhuis in een wijkcentrum, twee digiTaalhuizen onder ons dak, mét drie taalhuismedewerkers die op locatie werken. Het geeft extra reuring: naast de activiteiten komen er veel mensen met hun taalmaatje in de bibliotheek.
Deze manier van werken geeft me ontzettend veel voldoening. Ik kom niet uit de branche en merk dat het thema me enorm aangrijpt. Ik heb mijn roeping gevonden. Dat zit vooral in de mooie contacten met organisaties en mensen uit de doelgroep. Ik vind het fijn om contacten met veel verschillende mensen te hebben. Zo voer ik gesprekken met cursisten en hoor hun verhalen, zie mensen groeien.'

Lisanne van Iterson, e-mail Lisanne.vanIterson@bibliotheekrivierenland.nl

Interview door Karin Ottenhoff
augustus 2017