Foto: Karin Jonkers
In welke vorm kun je een project het beste gieten? In de proeftuin digitaal burgerschap van Huis73 deden ze het allemaal. ‘We wilden onze proeftuin graag verschillende vormen geven, waarmee we verschillende groepen konden bereiken,’ aldus projectleider Jitske Blom. ‘We hebben een digitaal atelier ingericht, van waaruit het project Verse Algoritmes van start is gegaan. In dat atelier willen we bezoekers niet alleen laten maken, maar ze ook laten reflecteren op dat maakproces: wat wil ik toevoegen aan de wereld? Wat ontbreekt er in mijn ogen nog?’
Het digitale atelier was vanaf september geopend voor publiek. Daarnaast vond een projectdag op een middelbare school plaats, waarbij leerlingen met die vraagstukken aan de slag gingen. ‘Dat vond ik misschien nog wel de mooiste doelgroep om mee aan de slag te gaan,’ blikt Blom terug. ‘Hier hadden we in één keer negentig leerlingen te pakken. Bij hen valt nog zoveel te winnen. Zij zijn de toekomst die hier verder mee aan de slag gaat. Hieruit is ook een educatief product voortgekomen, in de vorm van een denkplaat.’
Techniek en ethiek
Ook kreeg het project Verse Algoritmes de vorm van een website – in de breedste zin van het woord. ‘Die site is een onderzoeksplek waar je artikelen over het onderwerp vindt, maar vind je ook verdieping bij georganiseerde activiteiten. En in de vormgeving is het stiekem ook een mediakunstwerk.’
Blom zou alle onderdelen graag verder doorontwikkelen, maar de maaksessies hebben de grootste prioriteit. ‘We hebben gezien hoe vruchtbaar het was om een professional uit te nodigen en samen te leren door te doen. In die sessies willen we techniek en ethiek laten samenkomen. Wat is jouw verantwoordelijkheid als makende burger? Kunstenaars en ontwerpers zijn daar in hun werk al mee bezig. Ik denk dat we vaker naar hen zouden mogen luisteren.’
Voor Huis73 was het starten van een proeftuin digitaal burgerschap een grote kans, aldus Blom. ‘Dit kwam precies op het goede moment. We waren al bezig met het inrichten van een digitaal atelier en een programmering op het gebied van maken, voor zowel volwassenen als kinderen. Ik was al aan het nadenken over de vraag hoe we ethische kwesties in die programma’s een plek konden geven.’
Energie
Blom krijgt ook na een halfjaar nog steeds veel energie van het project. ‘Ik voel me een voorvechter van een tendens die steeds meer vorm krijgt in de maatschappij. Ik vind het mooi om daar als bibliotheek de aandacht op te mogen vestigen. De subsidie vanuit de programmalijn digitaal burgerschap gaf ons de mogelijkheid om niet te denken in beperkingen, maar in mogelijkheden. In de bibliotheeksector hebben we vaak grote plannen, maar relatief weinig financiële middelen om ze uit te voeren. Nu mochten we eindelijk echt groot denken en doen.’
Toch bleef het thema uitdagend, zowel voor bezoekers als voor collega’s. ‘We organiseren met ons debatpodium al jaren avonden rondom dit thema, bijvoorbeeld over kunstmatige intelligentie. Gek genoeg werden die avonden nooit heel goed bezocht. Voor een gebruiker is technologie misschien sexy, maar het kritisch bevragen van de techniek erachter blijkt vaak lastig.’
Ook collega’s kregen niet vanaf het begin van het project grip op het geheel. ‘Eigenlijk moeten we als bibliotheekmedewerkers eerst zelf een traject doorlopen om een ervaren digitale burger te worden. Ik heb bij collega’s kwartjes zien vallen, bijvoorbeeld op het gebied van educatie. Eigenlijk sluit dit heel mooi aan bij mediawijsheid, hoorde ik ze zeggen. Binnen de organisaties gaan we dus ook steeds meer haakjes zien.’
Allesbepalend
Heeft Blom tips voor bibliotheken die hier ook mee aan de slag willen? ‘Het is belangrijk dat je als team affiniteit hebt met het onderwerp. Het is fijn om nu te kunnen shoppen uit de bouwstenen van de programmalijn digitaal burgerschap. En het is goed om te denken in een compleet traject en niet in losse onderdelen. Wij merkten zelf in onze proeftuinen hoe verschillend mensen kunnen zijn in hun kennis. Daarom is diversiteit in het aanbod zo belangrijk. Daar moet je een goed plan voor maken, waar je gerust een jaar de tijd voor mag nemen. Kijk goed met welke interne en externe partners je graag wilt samenwerken en ga alvast met hen in gesprek.’
Technologie is het onderwerp van de toekomst, ziet Blom. ‘De rol van technologie in ons leven is zo gigantisch en allesbepalend. Daar moeten we simpelweg aandacht voor hebben, ook in de bibliotheek. Dit onderwerp blijft.’
Over de programmalijn digitaal burgerschap
Digitaal burgerschap betekent dat mensen zich actief, vaardig en weerbaar kunnen bewegen in de online informatiesamenleving. De programmalijn digitaal burgerschap ondersteunt bibliotheken hun rol in dit landschap te verstevigen en uit te breiden. Van september 2021 tot en met maart 2022 gingen vijf bibliotheken aan de slag als proeftuin digitaal burgerschap. De geleerde lessen worden meegenomen in de verdere uitrol van het programma.