Mediawijzer omgaan met nepnieuws
Het idee dat kinderen mediawijzer worden door ze zelf nieuwsberichten te laten schrijven of gemonteerde foto’s te laten photoshoppen, is wijdverbreid. Of die aanpak ook daadwerkelijk effectief is, is minder bekend. In een door KIEM-hbo gesubsidieerd samenwerkingsproject hebben onderzoekers van het lectoraat Duurzame Talentontwikkeling van de Haagse Hogeschool, een docent en drie studenten van de pabo van De Haagse en leerkrachten van de basisschool Kindcentrum Snijders in Rijswijk onderzocht of bij zo’n aanpak kinderen ook daadwerkelijk beter worden in het onderscheiden van betrouwbaar nieuws en nepnieuws.
Literatuurstudie
In een literatuurstudie zijn onderzoeken naar verschillende methodes voor mediawijsheid bekeken. De conclusie is dat het zelf creëren van (nep)nieuws het meeste inzicht geeft in de werking ervan.
Praktijkstudie
Onder begeleiding van de eigen hogeschooldocent en de leerkracht van de basisschool ontwierpen de studenten van de pabo vijf lessen over nepnieuws voor een combinatieklas van groep 7 en 8. De eerste twee lessen waren meer inleidend en theoretisch van aard; de volgende drie waren gericht op het zelf creëren van nieuwsitems, middels het maken van een montagefoto, een sensationeel krantenbericht en een filmpje. Iedere les werd afgesloten met een digitale vragenlijst bestaand uit tien waar-onwaar-vragen. Door de scores van de kinderen op de quizzen over de periode van vijf weken met elkaar te vergelijken, konden conclusies worden getrokken over de effectiviteit van het lesprogramma. Ook werd geobserveerd hoe kinderen tijdens de quizzen te werk gingen en hoe kinderen de lessen zelf beleefden.
Resultaten
Terwijl de eerste les vooral inging op de kennis van algemene begrippen, zoals massacommunicatie en media, stond vanaf de tweede les het herkennen van betrouwbaar nieuws en nepnieuws centraal. De leerkracht van de basisschool merkte dat de kinderen vanaf die les gebruik begonnen te maken van de browser op hun tablet om de informatie uit de quizvragen te controleren op het web. Vanaf les 2 waren de scores op de digitale vragenlijsten dan ook hoger. Het verschil tussen de scores in week 1 en die in week 5 was zelf statistisch significant. De kinderen hebben zich, kortom, gedurende de lessenreeks aangeleerd om de betrouwbaarheid van informatie te controleren en zijn in de loop van de vijf weken daadwerkelijk beter geworden in het herkennen van nepnieuws.
Een andere belangrijke uitkomst heeft betrekking op de rol van de digitale vragenlijsten, waarvoor Kahoot! werd gebruikt. Die hebben niet alleen gefunctioneerd als een meetinstrument, maar stimuleerden de leerlingen ook om zich in het verschijnsel nepnieuws te verdiepen. Het wedstrijdelement zorgde ervoor dat de kinderen hun best deden hoge scores te behalen.
Uit een evaluatie van de lessenreeks met de kinderen kwam naar voren dat zij het erg leuk en motiverend vonden om te werken met de foto- en de video-app (Photoshop Mix respectievelijk iMovie). Het meest tekenend was wellicht dat ook kinderen uit de parallelklas kwamen vragen om de app Photoshop Mix op hun iPad geïnstalleerd te krijgen. De producten die zij tijdens de lessen maakten, waren vaak van een verrassende kwaliteit.
Opbrengsten voor het netwerk mediawijsheid
Het zelf creëren van nieuwsitems en het gebruik van Kahoot!-vragenlijsten zijn effectieve interventies gebleken in het leerproces hoe nepnieuws van betrouwbaar nieuws van elkaar te onderscheiden. Een volledig verslag van het onderzoek is te downloaden op de HBO-kennisbank en SURF-sharekit. Daar staan ook de bestanden met Didactische Route-formulieren die de studenten hebben gemaakt om de lessen voor te bereiden, de PowerPoint-presentaties en documenten met een toelichting bij de antwoorden op de digitale vragenlijsten. Al het materiaal is vrij beschikbaar en kan worden aangepast voor gebruik in de eigen context, zolang gebruikers het onder dezelfde voorwaarden ook zelf weer beschikbaar stellen (CC BY-NC-SA).