Lichte stijging subsidies en bijdragen
Subsidies zijn de belangrijkste inkomstenbronnen van bibliotheken. Hoewel het subsidieniveau tussen 2010 en 2017 met 13% is gedaald, bestaat het merendeel van de inkomsten nog uit gemeentelijke subsidies en bijdragen (85%). In 2018, 2019 en 2020 zijn de inkomsten uit subsidies licht gestegen. Gezamenlijk ontvingen bibliotheken in 2020 voor 445 miljoen euro aan subsidies. Gemiddeld ontving een bibliotheekorganisatie in 2020 24,85 euro aan (gemeentelijke) subsidie per inwoner; in 2019 was dit 24,19 euro. De stijging in het totaal aan subsidies gaat echter niet voor alle lokale bibliotheken op: één op de vier bibliotheekorganisaties ontving in 2020 minder subsidies dan in 2019. Naast subsidies bestonden de baten uit eigen inkomsten van bibliotheken (68,5 miljoen) en diverse baten zoals rente en sponsoring (9,9 miljoen). In de eigen inkomsten van bibliotheken zijn de gevolgen van de coronamaatregelen duidelijk zichtbaar; deze daalden met 15% ten opzichte van 2019.
Stijging personeelskosten
Het lastenniveau van de bibliotheekorganisaties houdt gelijke tred met de baten – er is niet of nauwelijks sprake van het vormen of aanspreken van reserves. In 2020 bestonden de lasten in totaal uit 523 miljoen euro. De grootste kostenpost is het personeel; 52% van de lasten van bibliotheken bestaat uit kosten voor personeel (274 miljoen euro). De post huisvestingskosten is in grootte de tweede kostenpost: 23% van de uitgaven is bestemd voor huisvesting. De daling van de totale lasten van bibliotheken in vergelijking met 2019, destijds 529 miljoen euro, komt met name voort uit een daling van de overige kosten (o.a. administratie, automatisering, transport).
Stabilisatie personeel
De economische recessie, die vanaf 2010 invloed kreeg de overheidsinkomsten, heeft tot gevolg gehad dat de subsidiebaten van bibliotheken zijn gekrompen. Deze teruggang heeft vooral invloed gehad op het personeelsbestand. Dat werd, uitgedrukt in personen, tussen 2010 en 2013 zo’n 25% kleiner. In fte’s ging het om een teruggang van 23%. Daarna fluctueerde de omvang van de personeelsbestand nog enigszins, maar sinds 2014 is zowel het aantal personen als het aantal fte’s relatief stabiel. In 2020 telden de bibliotheken 6.851 medewerkers in loondienst. Het merendeel van deze medewerkers werkte parttime (90%).
Stijging personeelskosten
Het lastenniveau van de bibliotheekorganisaties houdt gelijke tred met de baten – er is niet of nauwelijks sprake van het vormen of aanspreken van reserves. In 2020 bestonden de lasten in totaal uit 523 miljoen euro. De grootste kostenpost is het personeel; 52% van de lasten van bibliotheken bestaat uit kosten voor personeel (274 miljoen euro). De post huisvestingskosten is in grootte de tweede kostenpost: 23% van de uitgaven is bestemd voor huisvesting. De daling van de totale lasten van bibliotheken in vergelijking met 2019, destijds 529 miljoen euro, komt met name voort uit een daling van de overige kosten (o.a. administratie, automatisering, transport).
Arbeidsomstandigheden in coronatijd
In 2020 bleven de deuren van bibliotheken vanwege de coronamaatregelen deels gesloten voor bezoekers en personeel. Om de invloed van de coronamaatregelen op het bibliotheekwerk te meten, onderzocht het Centrum Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel (CAOP) in opdracht van Stichting BibliotheekWerk (SBW) de vijf A’s van arbeid: arbeidsomstandigheden, arbeidsvoorwaarden, arbeidsverhoudingen, arbeidsorganisatie en arbeidsmarkt. De coronamaatregelen hadden de meeste invloed op de arbeidsomstandigheden en de bibliotheek als arbeidsorganisatie. Het gaat daarbij vooral om veilig en gezond werken en het anders organiseren van de werkzaamheden (CAOP, 2020). Circa één op de vier bibliotheken ervoer in coronajaar 2020 een hoger ziekteverzuim dan in 2019; een even grote groep zag het ziekteverzuim juist dalen. Het gemiddelde percentage ziekteverzuim was in 2020 nagenoeg gelijk aan 2019 (5%).
Alternatieve werkzaamheden
Vanwege de coronamaatregelen vielen werkzaamheden rondom programmering, activiteiten en cursussen, de dienstverlening aan het onderwijs en de frontoffice in 2020 in de meeste bibliotheken stil. Medewerkers bij wie hierdoor tijd vrij kwam, boden veelal klantondersteuning bij de digitale bibliotheek (bij 91% van de bibliotheekorganisaties), volgden online cursussen (87%) of zetten nieuwe activiteiten op (82%). Veel van deze werkzaamheden werden vanuit huis verricht: bij het merendeel van de bibliotheken werkte het personeel (deels) thuis. Met name personeel met klassieke bibliotheekfunctie, zoals uitlening en collectie, werkte nog in de bibliotheek. Om de medewerkers in deze periode te ondersteunen, werd veel ingezet op technische ondersteuning, zoals Microsoft Teams en Zoom, maar ook op flexibele werktijden, ergonomisch thuiswerken en het psychisch welzijn van de medewerkers.
Bronvermelding
- Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), StatLine (2021). Openbare bibliotheken.