Dossier Bibliotheekstatistiek 2022

Steeds meer bibliotheken werken nauw samen met andere organisaties, soms zelfs onder één dak of in een gezamenlijk bestuur. In 2022 waren 730 bibliotheeklocaties, 57% van alle locaties, in een multifunctionele accommodatie (MFA) ondergebracht. Hiermee heeft 90% van de bibliotheekorganisaties één of meerdere locaties ondergebracht in een gebouw dat wordt gedeeld met andere organisaties. Bij 16% van de bibliotheekorganisaties is sprake van een bestuurlijke samenwerking of fusie tot één organisatie. Bibliotheken in dit soort gecombineerde instellingen worstelen ieder jaar met de opgave van het aantal bibliotheekbezoeken, -activiteiten, medewerkers, inkomsten, kosten en andere gegevens die in het kader van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) worden uitgevraagd. Om de Gegevenslevering Wsob vanaf 2022 beter te laten aansluiten op de praktijk heeft onderzoeksbureau Atlas Research in opdracht van de KB en op verzoek van een aantal gecombineerde instellingen de knelpunten voor bibliotheken in gecombineerde instellingen in kaart gebracht, aanpassingen in de vragenlijst voorgesteld en deze getoetst onder bibliotheken.

Gecombineerde instellingen herkenden zich onvoldoende in de Wsob-vragenlijsten, zo bleek uit het onderzoek, waarbij focusgroepen, bestaand uit bibliotheken en POI’s, werden geraadpleegd. Daarnaast werd gesproken met diverse stakeholders, zoals de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB), Cultuurconnectie, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Het voelde voor gecombineerde instellingen onnatuurlijk om onderscheid te maken tussen verschillende onderdelen van de organisatie, zoals de bibliotheek, het theater, het filmhuis en de erfgoedinstelling. In sommige gevallen is zo’n splitsing niet eens mogelijk, bijvoorbeeld als het gaat om het aangeven van het aantal bezoeken of activiteiten, omdat men daarin gezamenlijk optrekt.

Duidelijke richtlijnen nodig

Voor gecombineerde instellingen was het lang niet altijd duidelijk hoe zij de Wsob-vragenlijsten moeten invullen. Uit het onderzoek bleek dat zij de vragenlijsten daardoor verschillend interpreteerden. Sommige gecombineerde instellingen gaven tot 2022 de cijfers van de bibliotheekfunctie op of maakten een zo goed mogelijke inschatting daarvan; andere gaven de totalen van de gehele organisatie, terwijl het doel van de Wsob-uitvraag is om inzicht te krijgen in bibliotheekcijfers. Deze onduidelijkheden kwamen de kwaliteit van de resultaten niet ten goede. Aangezien de resultaten van de Wsob worden gebruikt als input voor bibliotheekbeleid en -financiering, is de kwaliteit van deze resultaten van groot belang, ook voor de organisaties zelf. Atlas Research concludeerde dan ook dat er duidelijke richtlijnen nodig zijn, waarin kan worden aangegeven hoe de vragenlijsten door gecombineerde instellingen moeten worden ingevuld.

Wisselende reacties

De door Atlas Research voorgestelde aanpassingen zijn vervolgens voorgelegd aan de deelnemers van het onderzoek. De reacties waren wisselend. Zo blijft het moeilijk om losse cijfers aan te leveren voor de bibliotheek, omdat die sterk verweven is met de rest van de organisatie. Het onderzoek heeft dan ook niet direct geleid tot aanpassingen die konden worden overgenomen in de vragenlijsten. Hieruit bleek wederom hoe verschillend gecombineerde instellingen ingericht zijn, zowel qua deelnemende organisaties als qua juridische vorm. Na evaluatie van de uitkomsten van het onderzoek met het Netwerk Gecombineerde Instellingen zijn aanpassingen in de vragenlijsten van de Gegevenslevering Wsob 2022 voorgesteld door de KB en met het Netwerk afgestemd.

Wel versus niet bibliotheekgerelateerd 

In de vier Wsob vragenlijsten voor bibliotheken – bezit, kernfuncties, personeel en financieel - zijn bibliotheken in gecombineerde instellingen in eerste instantie gevraagd om de gegevens voor de instelling in totaal op te geven. Met een aantal vervolgvragen is vervolgens in kaart gebracht welk deel van de bezoeken, activiteiten, personeel en financiën niet toegewezen kon worden aan de bibliotheekfunctie. Bijvoorbeeld medewerkers die meetellen in de totalen, omdat ze werken binnen dezelfde organisatie of het gedeelde gebouw, maar voornamelijk ingezet worden voor werkzaamheden die niet gerelateerd zijn aan de kernfuncties van de bibliotheek, zoals werkzaamheden rondom commerciële zaalverhuur, bioscoop- en theatervoorstellingen en museumwerk.

Overgrote merendeel van de gegevens gerelateerd aan bibliotheekfunctie

In de Gegevenslevering Wsob heeft 22% van de bibliotheekorganisaties gebruikgemaakt van de mogelijkheid om bij minstens één van de vier vragenlijsten de vragen voor gecombineerde instellingen in te vullen. Uit de gegevens die op deze wijze zijn ingevuld in de vragenlijsten, blijkt dat bij de gecombineerde instellingen circa 95% van de aantallen op de kernposten bezoeken, activiteiten, personeel en financiën gerelateerd kan worden aan de bibliotheekfunctie. In totaal – gebaseerd op de opgave van alle bibliotheekorganisaties – komt dat neer op 97% van de aantallen. Op verzoek van het ministerie van OCW is in dit Dossier Bibliotheekstatistiek 2022, het Dashboard Bibliotheekstatistiek en de onderliggende onderzoeksartikelen - waar het onderscheid gemaakt is in de vragenlijsten - uitgegaan van de bibliotheekgerelateerde aantallen. In de ruwe dataset die onder het dashboard terug te vinden is, zijn ook de totale aantallen van de gecombineerde instellingen opgenomen. 

De uitkomsten van en ervaringen met de Gegevenslevering Wsob 2022 zullen net als vorig jaar worden geëvalueerd met het bibliotheeknetwerk en de betrokken stakeholders, zoals de VOB, SPN en het ministerie van OCW. De ervaringen met deze aangepaste vorm voor bibliotheken in gecombineerde instellingen zullen worden geëvalueerd met het Netwerk Gecombineerde instellingen. De uitkomsten van deze evaluaties worden meegenomen in aanloop naar de Gegevenslevering Wsob 2023, om deze nog beter aan te laten sluiten op de praktijk van gecombineerde instellingen, de wensen van het netwerk en de betrokken stakeholders. Wil je graag deelnemen aan deze evaluatie? Geef het dan alvast door via bibliotheekmonitor@kb.nl. 

Bronnen

• Berg, N. van den, Blaker, N. & Veldkamp, J. (2022). Gegevenslevering bibliotheken in gecombineerde instellingen Onderzoek naar knelpunten en mogelijkheden tot verbetering. Amsterdam: Atlas Research.