Gunay Uslu was anderhalf jaar staatssecretaris van Cultuur toen het kabinet viel. De bibliotheeksector mist de bewindsvrouw nu al, ook al zit ze er demissionair nog wel even. Consequent benoemde ze in haar speeches en interviews het belang van een goede bibliotheekvoorziening. En bij woorden alleen bleef het niet. Geholpen door partijgenote Kaag op Financiën stopte Uslu haar geld waar haar mond was.
Tien jaar na invoering van de bibliotheekwet komt er dankzij Uslu alsnog een verplichting voor elke gemeente om voor haar inwoners een volwaardige bibliotheekvoorziening te verzorgen. Het Rijk stopt hiervoor met ingang van 2025 zo'n zestig miljoen euro extra in het Gemeentefonds. In aanloop naar deze 'zorgplicht' kunnen gemeenten dit jaar al bij het Rijk aankloppen voor extra geld om de bibliotheek op wettelijk peil te brengen. De zogeheten 'SPUK-Bieb-regeling' (waarin 'SPUK' staat voor specifieke uitkering) kent twee aanvraagrondes. De eerste is inmiddels achter de rug; de tweede volgt later dit jaar. In kas zit 56 miljoen. Er kunnen geheel nieuwe vestigingen mee worden gebouwd, maar ook bestaande servicepunten worden opgewaardeerd. Verdere opties zijn uitbreiding van personeelsuren in vestigingen en op bibliobushaltes.
In bibliotheekland vroeg men zich af of de regeling wel zou aanslaan. Bij de publicatie van de regeling eind maart resteerde er nog maar weinig tijd om plannen te maken. Daarbij geeft de SPUK-Bieb-regeling voorrang aan gemeenten waar de nood in geografisch of sociaal opzicht het hoogst is. Dit kon gemeenten onderaan de lijst ertoe bewegen te wachten tot de tweede aanvraagronde of zelfs helemaal af te zien van het doen van een aanvraag. Bovendien was er nog de voorwaarde dat minimaal twintig procent van de kosten door de aanvragende gemeenten zelf moet worden opgehoest. Niet iets wat je op een achternamiddag even door de raad jast.
Toch bleek het niet moeilijk om de gemeenten – het blijft Nederland, nietwaar – van de voordelen van, vanuit hun perspectief, gratis geld te overtuigen. In de eerste subsidieronde is voor ruim het dubbele van de beschikbare 17,6 miljoen aangevraagd. 'Voorranggemeenten' met een groter aandeel laagopgeleiden en laaggeletterden staken relatief vaak hun hand op. Daartegenover staat dat gemeenten waarvan de inwoners een grotere afstand tot de bibliotheek moeten afleggen - een ander voorrangscriterium - niet vaker hebben aangevraagd. En van de twaalf gemeenten zonder bibliotheekvoorziening, die bij de subsidieverdeling sowieso vooraan in de rij staan, hebben er tot dusver slechts twee een aanvraag ingediend. (Wel weten we dat van de overige tien gemeenten er minstens zes in de tweede ronde alsnog gaan aanvragen.)[i]
In de 330 gemeenten mét bibliotheekvoorziening varieert die qua omvang en kwaliteit nu al behoorlijk tussen kleinere en grotere, en tussen armere en rijkere gemeenten. Waar je hier een enkel afhaalpunt of bibliobushalte aantreft, vind je daar meerdere volwaardige vestigingen. Uit de monitoring van de eerste aanvraagronde komt naar voren dat deze verschillen eerder groter dan kleiner lijken te gaan worden.[i] Dit omdat gemeenten (a) met meer inwoners, (b) met meer vestigingen, en (c) met een hoger subsidiebedrag per inwoner, meer geld hebben aangevraagd dan hun tegenhangers. Er is geen reden om aan te nemen dat het in de tweede aanvraagronde anders zal zijn.[ii]
In 2025 zal elke gemeente wel een bibliotheek binnen haar grenzen hebben. Maar voor wat die bieb jou te bieden heeft, maakt het tegen die tijd waarschijnlijk nóg meer uit waar in Nederland je woont. De geografische en sociale spreiding van openbare bibliotheken dient dus hoog op de landelijke, provinciale en gemeentelijke agenda’s te blijven staan. Want Gunay Uslu zal haar werkkamer in de Haagse Hoftoren toch echt een keer gaan verlaten.
Frank Huysmans is bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap aan de UvA. In opdracht van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en de Stichting Samenwerkende Provinciale Ondersteuningsinstellingen Nederland (SPN) monitorde hij de resultaten van de eerste aanvraagronde van de SPUK-Bieb-regeling. Deze column schreef hij op persoonlijke titel.
[i] In opdracht van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en de Stichting Samenwerkende Provinciale Ondersteuningsinstellingen Nederland (SPN) monitorde Frank Huysmans de resultaten van de eerste aanvraagronde van de SPUK-Bieb-regeling. De rapportage Op weg naar een Zorgplicht bevat de uitkomsten van de eerste aanvraagronde van de SPUK-Bieb-regeling voor openbare bibliotheken.
[ii] Dat Rijksbeleid vaker het effect heeft dat de sterkere regio’s sterker worden en de zwakkere regio’s zwakker, is eerder dit jaar door drie adviesraden gesignaleerd: Raad voor de leefomgeving en infrastructuur Rli), Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) en Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS), Elke regio telt! Een nieuwe aanpak van verschillen tussen regio’s, maart 2023.