Dossier Bibliotheekstatistiek 2022

Tot halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw nam het aantal leden van de openbare bibliotheken in Nederland vrijwel continu toe. In de periode 1996-1998 vond een omslag plaats en daalde het aantal leden. Tussen 2006 en 2012 leek het totaal aantal bibliotheekleden zich te stabiliseren, maar daarna zette een afname in. Het aantal leden is sinds 2011 niet meer boven de 4 miljoen gekomen. Van 2014 tot 2018 lag het aantal bibliotheekleden rond de 3,7 miljoen, waarbij jaarlijks een lichte afname van 1 à 2% zichtbaar was. In 2020 en 2021 daalde het aantal leden meer dan voorgaande jaren als gevolg van de coronamaatregelen. Begin 2022 vervielen de laatste coronamaatregelen en pakten bibliotheken de oude draad weer op. Het aantal leden groeide met circa 3%, maar ten opzichte van pre-corona zet de dalende trend in aantal lidmaatschappen voort. Ten opzichte van 2019 is het aantal lidmaatschappen gedaald met 5%. De 137 Nederlandse openbare bibliotheekinstellingen telden samen ruim 3,4 miljoen leden. Eén op de vijf Nederlanders was in 2022 lid van de openbare bibliotheek.

^{* Vanaf 2021 is in de ledenaantallen geen rekening meer gehouden met de coulanceperiode, waardoor een bibliotheeklid tot uiterlijk 3 maanden na het aflopen van een lidmaatschap nog lid bleef. Op verzoek van de bibliotheken en in afstemming met de betrokken partijen is deze coulanceperiode in de definitie geschrapt.}

Meer jeugdleden dan volwassen leden

In 2005 waren voor het laatst meer volwassenen dan kinderen en jongeren lid van de bibliotheek. Daarna nam het aantal jeugdleden (tot 18 jaar) gestaag toe, maar tussen 2015 en 2019 stabiliseerde het rond de 2,3 miljoen. Sinds 2017 bestaat circa 63% van het totale ledenbestand uit jeugdleden. Zowel het aantal volwassen leden als het aantal jeugdleden steeg in 2022, tot circa 1,3 miljoen volwassen leden en 2,2 miljoen jeugdleden. De groei van het aantal jeugdleden is wat groter (4%) dan van het aantal volwassen leden (2%). Zeven op de tien kinderen in Nederland waren in 2022 lid van de openbare bibliotheek, tegenover één op de tien volwassenen.

^{* Vanaf 2021 is in de ledenaantallen geen rekening meer gehouden met de coulanceperiode, waardoor een bibliotheeklid tot uiterlijk 3 maanden na het aflopen van een lidmaatschap nog lid bleef. Op verzoek van de bibliotheken en in afstemming met de betrokken partijen is deze coulanceperiode in de definitie geschrapt.}

Verdere daling audiovisuele collectie

De gezamenlijke collectie van (fysieke) boeken (23,5 miljoen), muziekcd’s (126 duizend) en bladmuziek (229 duizend) van alle openbare bibliotheken is in 2022 nagenoeg gelijk gebleven aan 2021. De omvang van de boekencollectie ligt sinds 2018 rond de 23 miljoen exemplaren. Tot 2015 bestond deze collectie uit meer boeken voor volwassenen dan voor jeugd, maar de laatste jaren is het aandeel jeugdboeken groter (56% in 2022). De omvang van de collectie audiovisuele materialen slinkt sinds 2004 ieder jaar. Sinds 2014 is jaarlijks een sterkere daling te zien, mede door de opkomst van nieuwe technologieën, streaming- en video on demand-diensten als Spotify, Storytel, Netflix, Disney+ en andere tv- en internetproviders. Vergeleken met 2021 is de audiovisuele collectie in 2022 met 13% gekrompen, tot 855 duizend exemplaren. 

Het aantal uitleningen van fysieke materialen loopt sinds 1999 vrij constant terug. Dat geldt voor boeken en audiovisuele materialen en zowel voor boeken voor volwassenen als boeken voor jeugd, fictie en non-fictieboeken. De afgelopen 15 jaar daalde het aantal uitleningen jaarlijks gemiddeld met 5%. In de coronajaren 2020 (30%) en 2021 (9%) waren de dalingen nog groter. In 2022 steeg het aantal uitleningen met maar liefst 33%, tot 54,3 miljoen uitleningen. De bibliotheken laten met deze groei een mooie inhaalslag zien, al zijn de aantallen nog niet op het niveau van voor de coronacrisis. 

De daling in het aantal uitleningen is de afgelopen jaren groter voor boeken voor volwassenen dan voor jeugdboeken. Na twee coronajaren steeg het aantal uitgeleende boeken fors, het aantal uitgeleende jeugdboeken (39%) nog sterker dan het aantal boeken voor volwassenen (27%). In 2022 werden in totaal 31,6 miljoen jeugdboeken uitgeleend en 21,7 miljoen boeken voor volwassenen. De stijging in aantal uitleningen is het minst sterk bij audiovisuele materialen. Deze zijn in 2022 gestegen naar 1 miljoen uitleningen; dat is 7% meer dan het jaar daarvoor. In 2019 werden bijna drie keer zoveel audiovisuele materialen uitgeleend (2,7 miljoen uitleningen). De daling van het aantal uitleningen van cd’s werd al voor 2005 ingezet; voor dvd’s geldt dat pas sinds 2014. In de afname van dvd-uitleningen is de opkomst van streaming- en video on demand-diensten van tv- en internetproviders en bedrijven als Spotify, Storytel, Netflix, HBO, Disney+ en Videoland duidelijk zichtbaar. 

In 2022 vergrootten bibliotheken de boeken collectie bestemd voor de Bibliotheek op school [1]. Het aantal boeken voor de Bibliotheek op school steeg met 10%, tot bijna 4 miljoen boeken. Het aantal kinderen en jongeren dat via de ‘Bibliotheek op school’ of een soortgelijke samenwerking een boek leende uit de bibliotheekcollectie vertoont eveneens in 2022 een stijging. Waar het aantal uitleningen via scholen in de coronaperiode 2020-2021 was teruggelopen tot circa 4 miljoen, groeide dit in 2022 tot circa 6,5 miljoen. Het aantal uitleningen via deze aanpak ligt hiermee iets hoger dan in het pre-coronajaar 2019, toen er 6,4 miljoen boeken uitgeleend werden. In schooljaar 2021-2022 werkten bibliotheken samen met 3.317 scholen in het primair onderwijs en 260 schoollocaties in het voortgezet onderwijs. Daarmee bereikten zij in totaal ruim 781 duizend leerlingen (Klaren & Van de Burgt, 2023a-b). Aan de verdere uitrol van de Bibliotheek op school voor het primair en voortgezet onderwijs wordt momenteel hard gewerkt.

Meeste interbibliothecair leenverkeer binnen de provincie

Materialen die niet aanwezig zijn bij een lokale bibliotheek, maar wel elders in Nederland in de collectie, kunnen worden aangevraagd door bibliotheekleden. Deze materialen worden dan geleverd door een bibliotheek binnen de provincie, of als het daar niet is door een bibliotheek elders in het land, of door Muziekweb (met name voor cd’s en een kleiner aantal dvd’s). Dit wordt aangeduid als interbibliothecair leenverkeer (IBL). In 2022 leverden de bibliotheken circa 1,8 miljoen materialen aan andere bibliotheken binnen de provincie en verzorgde Muziekweb circa 82 duizend IBL-leveringen. Het IBL betreft slechts een klein deel van het totaal aantal uitleningen van openbare bibliotheken. Van alle 54,3 miljoen uitleningen werd 96% uit de collectie van de eigen bibliotheekorganisatie afgehandeld en 99,9% werd binnen de provincie en met de collectie van Muziekweb afgehandeld. Voor slechts 0,1% van het totaal aantal uitleningen werd gebruikgemaakt van collecties van bibliotheken buiten de provincie. Dit is in lijn met de normen uit het Gezamenlijk Collectieplan (KB, 2020).

^{[1] Het totale aantal boeken in eigendom van de bibliotheken, inclusief verhuurd materiaal en collecties ten behoeve van de Bibliotheek op school of een soortgelijke samenwerking.}

Bronvermelding

• Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), StatLine (2022). Openbare bibliotheken; leden, collectie, uitleningen vanaf 1900.
• KB (2020). Gezamenlijk collectieplan. Beleidskader collectiebeleid van het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen 2020-2024
• Klaren & Burgt, A. van de (2023a). Bibliotheken en de samenwerking met het primair onderwijs 2021-2022. Den Haag: KB.
• Klaren & Burgt, A. van de (2023b). Bibliotheken en de samenwerking met het voortgezet onderwijs 2021-2022. Den Haag: KB.