Dossier Bibliotheekstatistiek 2022

Volgens opgave van de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) nam het aantal bezoeken aan de bibliotheek tussen 2005 en 2013 vrijwel elk jaar af. In de loop der jaren zijn bij steeds meer bibliotheekvestigingen telpoortjes te vinden die het aantal bezoeken registreren. Sinds 2015 is met deze cijfers en met schattingen voor vestigingen zonder telpoortjes een plausibel cijfer vast te stellen over het landelijke aantal bezoeken. Het aantal bezoekers fluctueerde tussen 2013 en 2015 enigszins, maar klom sindsdien weer langzaamaan op. In de Gegevenslevering Wsob over 2019 werd het totaal aantal bezoeken op circa 63 miljoen geschat. In de bibliotheekbezoeken over 2020 en 2021 is vanwege de gedeeltelijke sluiting van de bibliotheken en de coronamaatregelen een sterke daling te zien: tot 31,3 miljoen bezoeken in 2021. In 2022 is het aantal bezoeken nog nauwkeuriger in beeld gebracht door de uitvraag van het aantal bezoeken per bibliotheeklocatie. Ruim een derde van de bibliotheken registreerde het exacte aantal bezoeken op alle locaties (35%) en bij twee op de vijf bibliotheken zijn het aantal bezoeken deels geregistreerd en deels geschat (40%). Ten opzichte van 2020 en 2021 zijn er in 2022 fors meer bezoeken gebracht aan de bibliotheek. Bibliotheken waren in 2022 vrijwel het gehele jaar open volgens de reguliere openingstijden en telden gezamenlijk 50,3 miljoen bezoeken aan de bibliotheek. 

^{*Tot 2015 zijn de bezoekersaantallen door de VOB geregistreerd en geanalyseerd; daarna zijn deze aantallen verzameld door de KB als onderdeel van de Gegevenslevering Wsob. In 2017 is de wijze waarop de bezoekersaantallen worden gevalideerd en geïmputeerd voor bibliotheken zonder telpoortjes aangescherpt. Deze aanpak is door de KB doorgevoerd voor de bezoekersaantallen vanaf 2015. Dat veroorzaakt een trendbreuk tussen de gegevens tot en met 2014 en de gegevens van 2015 en later. Vanaf 2022 is het aantal exacte en geschatte bezoeken per locatie uitgevraagd en niet meer voor de organisatie in zijn geheel. Daarnaast is de vraagstelling voor bibliotheken in een gecombineerde instelling aangepast om het aantal bezoeken gerelateerd aan de bibliotheekfunctie tegen het totaal af te kunnen zetten. Voorheen werd het aantal bezoeken ook specifiek uitgevraagd voor de bibliotheekfunctie, maar was er geen zicht op de verhouding tot het totaal en de totstandkoming van de aantallen.} 

Meer activiteiten dan pre-corona

Bibliotheken geven invulling aan de verschillende kernfuncties uit de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorziening (Wsob) met een variatie aan activiteiten. In 2014 werden door alle bibliotheekorganisaties samen ruim 72 duizend activiteiten geteld. In de jaren daarna tekende zich een stijging af tot ruim 220 duizend fysieke activiteiten in 2019. In 2020 en 2021 hebben de coronamaatregelen zichtbaar effect gehad op de activiteiten georganiseerd door bibliotheken. In de coronajaren zetten bibliotheken nieuwe activiteiten op en/of zetten activiteiten om naar een andere vorm, zoals online bijeenkomsten en telefonische spreekuren. In 2022 laten bibliotheken na het wegvallen van de coronamaatregelen een krachtig herstel van de programmering zien. Op basis van nauwkeurige registratie (door 80% van de bibliotheken) en schatting (door 20% van de bibliotheken) kwam het aantal georganiseerde activiteiten in 2022 uit op ruim 253 duizend activiteiten, een stijging ten opzichte van 2021 (84%) en 2019 (15%). Van alle activiteiten is 97% te relateren aan de bibliotheekfunctie[1] (circa 247 duizend activiteiten). Van het totale aantal georganiseerde activiteiten van bibliotheken is 3% van de activiteiten niet aan de bibliotheekfunctie gerelateerd, zoals bioscoopvoorstellingen en museale activiteiten georganiseerd in gecombineerde instellingen. Ten opzichte van de coronajaren 2021 en 2020 werden in 2022 activiteiten hoofdzakelijk in fysieke vorm georganiseerd. Waar in 2021 en 2020 nog circa één op de zeven georganiseerde activiteiten in een andere vorm plaatsvond, was dit in 2022 nog maar bij 2% van de activiteiten het geval.

^{* Vanaf 2020 zijn niet alleen fysieke activiteiten, maar ook activiteiten in andere vormen (bv. online) opgevraagd. Vanaf 2022 is de vraagstelling voor bibliotheken in een gecombineerde instelling aangepast om het aantal activiteiten dat georganiseerd wordt vanuit de bibliotheekfunctie tegen het totaal af te kunnen zetten. Voorheen werd het aantal activiteiten georganiseerd door deze bibliotheken ook specifiek uitgevraagd voor de bibliotheekfunctie, maar was er geen zicht op de verhouding tot het totaal en de totstandkoming van de aantallen.} 

Activiteiten primair gericht op educatie en ontwikkeling

Net als voorgaande jaren sluiten de meeste activiteiten die openbare bibliotheken organiseren aan op de kernfuncties educatie en ontwikkeling (circa 128 duizend activiteiten) en leesbevordering en kennismaking met literatuur (ruim 76 duizend activiteiten). De bibliotheken bereikten in 2022 met alle activiteiten circa 3,4 miljoen deelnemers. Het aantal deelnemers is hiermee gestegen ten opzichte van 2021 (44%) en 2019 (55%). 

^{* Vanaf 2020 zijn niet alleen fysieke activiteiten, maar ook activiteiten in andere vormen (bv. online) opgevraagd.} 

^{**Vanaf 2022 is de vraagstelling voor bibliotheken in een gecombineerde instelling aangepast om het aantal activiteiten dat georganiseerd wordt vanuit de bibliotheekfunctie tegen het totaal af te kunnen zetten. Voorheen werd het aantal activiteiten georganiseerd door deze bibliotheken ook specifiek uitgevraagd voor de bibliotheekfunctie, maar was er geen zicht op de verhouding tot het totaal en de totstandkoming van de aantallen.}

Breed aanbod aan informatiepunten 

Rondom de kernfunctie kennis en informatie werden in 2022 circa 21 duizend activiteiten georganiseerd. Daarnaast bieden alle bibliotheekorganisaties één of meer informatiepunten aan. In totaal bevonden zich in 2022 ruim 1.800 fysieke informatiepunten in de vestigingen van openbare bibliotheken, gemiddeld ruim 2 per (hoofd)vestiging. De typen informatiepunten zijn zeer uiteenlopend. In 2022 telde iedere bibliotheekorganisatie minimaal één Informatiepunt Digitale Overheid (IDO). De meeste andere informatiepunten zijn ingericht rondom (het bredere thema) basisvaardigheden (96%) en lezen met een leesbeperking (80%); deze komen in bibliotheekorganisaties van diverse omvang voor. Informatiepunten gericht op meer specifieke domeinen, zoals werk, inkomen en loopbaan, juridische zaken, overheid en gezondheid en opvoeding komen ook relatief vaak voor. Eind 2021 maakte het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) bekend extra te investeren in de inrichting en exploitatie van de Informatiepunten Digitale Overheid (IDO’s). Mede daardoor is de snelle groei van het aantal IDO’s doorgezet: van 439 IDO’s in 2021 naar 664 IDO’s in 2022. Deze locaties met een IDO registreerden in 2022 ruim 52 duizend vragen[2] (Klaren & Van de Burgt, te verschijnen). De meeste vragen werden gesteld over DigiD, gemeentelijke regelingen, toeslagen en Belastingaangifte en het gebruik van computers, tablets en smartphones (KB 2023a).

In de dienstverlening die rondom de vijf kernfuncties aangeboden wordt, werken bibliotheken samen met veel en diverse partnerorganisaties. Gemiddeld werkten bibliotheken in 2022 samen met 16 verschillende partners om de kernfuncties uit te voeren. Vrijwel alle bibliotheken werkten samen met de (lokale) overheid (98%), het onderwijs (96%) en partners uit het domein basisvaardigheden (91%), zoals Stichting Lezen & Schrijven en andere taal- en digitaalaanbieders. Veel van deze samenwerkingsverbanden vinden plaats in het kader van landelijke programma’s, zoals Bibliotheek en basisvaardigheden, BoekStart en de Bibliotheek op school. 

Met diverse metingen die zijn uitgezet via de Bibliotheekmonitor (voorheen het Bibliotheekonderzoeksplatform) is onderzoek uitgevoerd naar de landelijke programma’s waarmee in 2022 verdere invulling is gegeven aan de kernfuncties. In het kader van Tel mee met Taal en Kunst van Lezen is onderzoek uitgevoerd naar de dienstverlening van bibliotheken op het gebied van basisvaardigheden, BoekStart en de Bibliotheek op school. Ook op deze vormen van dienstverlening is de verminderende invloed van de coronamaatregelen en het herstel duidelijk zichtbaar. Zo werden er in schooljaar 2021-2022 weer meer BoekStartkoffertjes uitgedeeld, en organiseerden meer bibliotheken activiteiten en diensten op scholen (Klaren & Van de Burgt, 2023a-c). 

^{[1] Vanaf 2022 is de vraagstelling voor bibliotheken in een gecombineerde instelling aangepast om de gegevens gerelateerd aan de bibliotheekfunctie tegen het totaal af te kunnen zetten. Voorheen werden deze gegevens van bibliotheken ook specifiek uitgevraagd voor de bibliotheekfunctie, maar was er geen zicht op de verhouding tot het totaal en de totstandkoming van de aantallen.}

^{[2]Dit blijkt uit voorlopige gegevens die in het kader van de Bibliotheekmonitormeting Basisvaardigheden zijn verzameld. De rapportage met de definitieve aantallen wordt naar verwachting in oktober gepubliceerd.} 

Bronvermelding

• Burgt, A. van de & Klaren, M. (te verschijnen). Dienstverlening openbare bibliotheken rondom basisvaardigheden voor volwassenen. Den Haag: KB. 
• Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), StatLine (2023a). Openbare bibliotheken; leden, collectie, uitleningen vanaf 1900.
• Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (2023b). Activiteiten bij openbare bibliotheken 2017-2022.
• KB (2023a). Dashboard Informatiepunten Digitale Overheid (IDO). 
• KB (2023b). G!DS.
• Klaren & Burgt, A. van de (2023a). De bibliotheek voor baby’s, dreumesen en peuters. Den Haag: KB.
• Klaren & Burgt, A. van de (2023b). Bibliotheken en de samenwerking met het primair onderwijs 2021-2022. Den Haag: KB.
• Klaren & Burgt, A. van de (2023c). Bibliotheken en de samenwerking met het voortgezet onderwijs 2021-2022. Den Haag: KB.