Uitleningen van de digitale bibliotheek

Wat is de landelijke digitale openbare bibliotheek?

De landelijke digitale openbare bibliotheek, ofwel de online Bibliotheek, biedt bibliotheekleden toegang tot e-books, luisterboeken en cursussen. Daarnaast zijn de afgelopen jaren via de online Bibliotheek diverse campagnes rondom Zomerlezen georganiseerd, zoals de VakantieBieb en Boek ’n Trip. Deze campagnes worden ingezet om kinderen en jongeren te stimuleren door te lezen in de vakantie en hun leesvaardigheid op peil te houden.

Aantal uitleningen e-books licht gedaald

Sinds de start van het e-bookplatform laat het aantal uitleningen via de online bibliotheek een stijgende lijn zien, met groeipercentages van 99% (2015) en 74% (2016). Daarna vlakte de groei relatief gezien af, maar bleef het aantal uitleningen stijgen. In 2016 werden 2,8 miljoen e-books uitgeleend door de online bibliotheek; in 2019 werden 3,9 miljoen e-books uitgeleend door de online Bibliotheek. In 2020 steeg dat – mede door de extra promotie en acties van de online Bibliotheek in coronatijd – tot circa 5,6 miljoen uitleningen. In 2021 daalde het aantal uitleningen – zonder veel extra promotie – licht, naar 5,4 miljoen uitleningen. Vrijwel alle uitleningen betroffen  e-books in het Nederlands (99%), 1% van de uitleningen betrof Engelse e-books. Negen op de tien e-books werden geleend via een lidmaatschap bij de openbare bibliotheek, één op de tien werd geleend door een digital only-lid. De meeste e-books werden geleend door inwoners van Europees Nederland (99,9%). In het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden (Bonaire, Sint-Eustatius, Saba, Curaçao, Aruba, Sint Maarten) werden in 2021 ruim 3 duizend e-books uitgeleend (Van de Burgt & Klaren, 2022; CBS, 2022a). Uit onderzoek naar leners van e-books blijkt dat de meeste boeken die worden geleend bij de online Bibliotheek daadwerkelijk worden gelezen (90%). Voor 33% van de leden is de online Bibliotheek de enige manier om aan e-books te komen (Damen & Blokker, 2017).

E-reader en tablet meest gebruikte devices

De e-reader en tablet zijn veruit de meest gebruikte apparaten om e-books op te lezen. Zeven op de tien e-bookleners gebruiken hiervoor de app van de online Bibliotheek, 19% leest meestal via de e-reader en 13% leest via de website op een pc, telefoon of tablet (De Bruijn, 2021). Dit komt overeen met de uitkomsten van breder onderzoek naar digitaal lezen: lezers maken het meest gebruik van de e-reader (51%), tablet (38%) en smartphone (26%) om digitaal te lezen. Drie op de tien digitale lezers gebruiken hier meerdere devices voor; met name hoogopgeleiden en vrouwen lezen vaak via meerdere devices (Nagelhout, 2020a). Met name jongeren maken vaak gebruik van hun smartphone om e-books te lezen (Nagelhout, 2020b).

Minder luisterboeken uitgeleend

Ook in het aantal uitleningen van luisterboeken was in 2020 een forse stijging te zien, mede door het tijdelijke aanbod van 100 promotietitels, die ook beschikbaar waren voor niet-leden. In 2021 werden circa 1,9 miljoen luisterboeken uitgeleend; weliswaar minder dan in 2020, maar meer dan in 2019 voor de coronamaatregelen. Negen op de tien luisterboeken werden geleend via een lidmaatschap bij de openbare bibliotheek, één op de tien werd geleend door een digital only-lid. Vrijwel alle uitgeleende luisterboeken waren Nederlandstalig (99%). De meeste luisterboeken werden geleend door inwoners van Europees Nederland (99,96%). In het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden (Bonaire, Sint-Eustatius, Saba, Curaçao, Aruba, Sint Maarten) zijn in 2021 circa 750 luisterboeken uitgeleend. Via de Zomerlezen-campagne Boek ‘n Trip werden in 2021 in een periode van 2 maanden circa 56 duizend e-books en luisterboeken voor kinderen en jongeren uitgeleend. Daarnaast maakten in 2021 ruim 76 duizend mensen gebruik van het online cursusaanbod van aanbieders Soofos en GoodHabitz. (Van de Burgt & Klaren, 2022; CBS, 2022a). Nederlanders kiezen er vaker voor een luisterboek te lenen via de app van de bibliotheek dan te kopen via platforms als Bol.com, Amazon en ECI: 27% tegenover 19%. Verder kiest 18% ervoor een luisterboek in de bibliotheek te lenen en verkrijgt een deel zijn luisterboeken via een abonnement op Storytel (16%) of Kobo Plus (10%) (Nagelhout & Richards, 2020).

Aantal uitleningen van de digitale bibliotheek

^{Bron: Van de Burgt & Klaren, 2022; CBS, 2022a.}

^{*In 2020 werden voor het eerst e-books en luisterboeken aangeboden via de VakantieBieb; vóór 2020 werden enkel e-books aangeboden.} 

Wat is Zomerlezen?

De landelijke digitale openbare bibliotheek, ofwel de online Bibliotheek, biedt bibliotheekleden toegang tot e-books, luisterboeken en cursussen. Daarnaast zijn de afgelopen jaren via de online Bibliotheek diverse campagnes rondom Zomerlezen georganiseerd, zoals de VakantieBieb en Boek ’n Trip. Deze campagnes worden ingezet om kinderen en jongeren te stimuleren door te lezen in de vakantie en hun leesvaardigheid op peil te houden.

De VakantieBieb was een gratis app met e-books en luisterboeken voor het hele gezin. De app werd van 2015 tot en met 2020 jaarlijks ingezet in de zomermaanden. Met Boek ’n Trip hadden kinderen en jongeren in 2021 van 1 juli tot en met 31 augustus gratis toegang tot de online Bibliotheek-app. Deze actie was voor leden én niet-leden in de leeftijd van 0 tot 18 jaar, waarbij de focus lag op 12- tot 18-jarigen en jeugd die nog geen lid was van de bibliotheek.

Luisterboeken populair voor kinderen

Het merendeel van de uitgeleende e-books (86%) en luisterboeken (73%) werd in 2021 geleend door volwassenen. Een kwart van de uitgeleende luisterboeken wordt geleend door jeugd (24%). Met name onder kinderen tot 12 jaar is het aandeel geleende luisterboeken groter dan e-books (KB, 2022). Het luisterboek biedt de jongste kinderen bovendien de mogelijkheid om meer zelfstandig te lezen, bijvoorbeeld op de achterbank van de auto. E-books worden met name veel geleend door digitale leden tussen de 40 en 70 jaar. Er wordt meer fictie dan non-fictie geleend; dat geldt zowel voor e-books (88%) als voor luisterboeken (68%). Dit ligt in lijn met de samenstelling van de collectie: 73% van de e-books en 66% van de luisterboeken is fictie. Het gemiddeld aantal uitgeleende e-books en luisterboeken per actieve gebruiker steeg in 2020 – mede door de extra promotie en acties van de online Bibliotheek in coronatijd - tot gemiddeld 23 e-books en 11 luisterboeken. In 2021 daalde het aantal uitleningen per actieve gebruiker – zonder veel extra promotie – licht, naar 15 e-books en 5 luisterboeken. Actieve jeugdleden leenden gemiddeld 7 e-books en 5 luisterboeken, tegenover 19 e-books en 5 luisterboeken door volwassenen (Van de Burgt & Klaren, 2022; CBS, 2022a; CBS, 2022b). 't Hooge Nest van Roxane van Iperen was in 2021 het meest uitgeleende e-book voor volwassenen; bij de jeugd stond De ruines van Gorlan van John Flanagan bovenaan (KB, 2022). Het meest geleende luisterboek voor volwassenen was De meeste mensen deugen van Rutger Bregman, voor jeugd werd Donald Duck het meest uitgeleend (KB, 2022).

Top 10 meest uitgeleende e-books in 2021

^{Bron: KB, 2022.}

Top 10 meest uitgeleende luisterboeken in 2021

^{Bron: KB, 2022.}

Gebruikers tevreden met leenproces

Gebruikers van de online Bibliotheek zijn over het algemeen tevreden: zowel het gebruik van e-books als het gebruik van luisterboeken wordt gemiddeld met een 7,7 gewaardeerd. Acht op de tien gebruikers zijn tevreden over het registreren en inloggen; slechts 6% is hierover (zeer) ontevreden. Ook de uitleg over het leenproces is doorgaans prima: slechts 5% is niet tevreden. Het vinden van boeken gaat echter niet altijd even soepel: 18% is ontevreden over de zoekcategorieën en 15% over de zoekfunctie (De Bruijn, 2021).

Lezers betalen steeds vaker voor e-books

Naast de digitale bibliotheek bieden veel andere partijen e-books en luisterboeken aan. De helft van de e-books en luisterboeken wordt echter gratis verkregen (beide 51%). E-books worden vaak gekopieerd of geruild (gemiddeld 5 e-books per jaar), via legale downloads (gemiddeld 4 e-books) of via illegale downloads (4 e-books) verkregen. Het aandeel e-books dat tegen betaling wordt aangeschaft, is sinds 2016 gegroeid van 36% naar 49%. Deze e-books worden met name gelezen via een abonnementsmodel, zoals Kobo Plus (gemiddeld 3 e-books per jaar), geleend bij de online Bibliotheek (3 e-books) of gekocht bij een online boekwinkel (3 e-books per jaar). Van alle abonnementsdiensten die beschikbaar zijn voor e-books en luisterboeken wordt de online Bibliotheek het meest gebruikt. Waar in 2018 nog 31% van de digitale lezers met een abonnement lid was van de online Bibliotheek, is dat in 2020 gestegen naar 55% (Nagelhout, 2020b).

Bronnen

• Bruijn, S. de (2021). Bezoekers van online Bibliotheek geven hun mening. Klanttevredenheidsonderzoek naar de website en de online bibliotheek app. Amsterdam: MWM2, in opdracht van KB.
• Burgt, A. van de & Klaren, M. (2022). Bibliotheekstatistiek 2021. Den Haag: KB.
• Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (2022a). Landelijke digitale openbare bibliotheek; gebruik, accounts en licenties.
• Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), StatLine (2022b). Openbare bibliotheken; leden, collectie, uitleningen vanaf 1900.
• Damen, D. & Blokker, l. (2017). De online Bibliotheek. Wensen en behoeften van gebruikers en potentiële gebruikers. Amsterdam: Motivaction, in opdracht van KB.
• KB (2022). Datawarehouse.
• Nagelhout, E. (2020a). Rapportage Boekenbranche Meting 51 - 1e reguliere meting van 2020 naar het kopen, lezen en lenen van boeken. Amstelveen: GfK, in opdracht van Stichting Marktonderzoek Boekenvak (Koninklijke Boekverkopersbond, de Groep Algemene Uitgevers, Stichting Lezen, CPNB, KB).
• Nagelhout, E. (2020b). Rapportage Boekenbranche Meting 52 - Themameting Digitaal lezen. Amstelveen: GfK, in opdracht van Stichting Marktonderzoek Boekenvak (Koninklijke Boekverkopersbond, Groep Algemene Uitgevers, Stichting Lezen, CPNB, KB).