Informatie voor het bibliotheeknetwerk
Mijn bladwijzers

De bibliotheek en leescampagnes

Onderzoeksartikel
Laatst bijgewerkt: 13 april 2023
In Nederland wordt een variëteit aan leescampagnes uitgerold, met als doel een zo breed mogelijk publiek te stimuleren tot lezen. Binnen deze campagnes neemt de openbare bibliotheek faciliterende, initiërende of coördinerende taak op zich. Ook wordt veelvuldig samengewerkt met allerhande partners. Zo stimuleren ze tot meer lezen, zowel onder jongeren als onder volwassenen, en zowel op school als in vakanties. De Boekenweek en Kinderboekenweek genieten de grootste bekendheid. 
De Leescoalitie

De Leescoalitie is een samenwerkingsverband dat tot doel heeft zoveel mogelijk mensen te stimuleren tot lezen en voorlezen (De Leescoalitie, 2018). Het verband bestaat uit Stichting Lezen, de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB), de KB, Stichting Lezen & Schrijven en het Literatuurmuseum/Kinderboekenmuseum. De Leescoalitie ambieert dat in 2025 geen enkel kind de school meer met een leesachterstand verlaat. Tevens wil zij dat in datzelfde jaar alle volwassenen geletterd zijn of bezig zijn dat te worden (De Leescoalitie, 2018).

Variatie aan campagnes voor breed publiek

Nederland kent veel – vaak jaarlijks terugkerende – leesbevorderingscampagnes. Bij de samenstelling van deze programma’s is getracht een zo breed mogelijk spectrum aan doelgroepen te bereiken: van jong tot oud, van doorgewinterde lezer tot relatieve nieuweling. Ook is geprobeerd aandacht te schenken aan zoveel mogelijk verschillende genres: van proza tot poëzie, van sportboek tot thriller. Daarbij hebben de campagnes ook uiteenlopende vormen, bijvoorbeeld die van een festival, prijsuitreiking of activiteitenperiode. Sommige campagnes kennen een beperkte periode qua duur, zoals de Nationale Voorleesdagen; andere campagnes hebben een langere looptijd, waaronder De Kinderjury, die de periode van maart tot en met juni bestrijkt. Zie onderstaand campagneoverzicht.

Campagnes ter bevordering van lezen en leesplezier

Maand

Campagne

Toelichting

Januari

Nationale Voorleesdagen

Evenement dat middels prentenboeken aandacht besteedt aan voorlezen voor het jonge kind, met het Voorleesontbijt als belangrijkste activiteit.

 

Poëzieweek

 

Themaweek met activiteiten die poëzie onder de aandacht brengen. Tijdens deze week krijgt men bij aankoop minimaal €12,50 aan poëzie ook het Poëziegeschenk cadeau. Tijdens deze week wordt ook de Grote Poëzieprijs uitgereikt voor de beste Nederlandse bundel van het voorgaande jaar.

 

Raadgedicht vo

(t/m februari)

Leerlingen krijgen wekelijks een gedicht waarin één woord ontbreekt. Zij proberen het ontbrekende woord te raden.

 

Pabo Voorleeswedstrijd

(t/m mei)

Voorleeswedstrijd voor pabostudenten met voorleesrondes op school-, provinciaal en landelijk niveau.

Februari

Maand van de Spiritualiteit

Themamaand met activiteiten die spiritualiteit, zingeving en inspiratie onder de aandacht brengen. Tijdens deze maand verschijnt ook een themaessay.

Maart

De Nederlandse Kinderjury

(t/m juni)

Basisscholieren lezen samen en stemmen op hun favoriete boek.

 

Boekenweek

 

Tiendaagse ter promotie van het (Nederlandse) boek. Tijdens deze week krijgt men bij aankoop minimaal €12,50 aan boeken het Boekenweekgeschenk cadeau. Ook wordt een Boekenweekessay uitgegeven.

Juni

Spannende Boekenweken

 

Campagne waarin de thriller als leesboek voor tijdens de vakantieperiode centraal staat.

Juli

Vakantielezen

(t/m augustus)

Project dat een impuls biedt aan lezen in de zomervakantie, speciaal bedoeld voor leerlingen van groep 3 en 4 op scholen in krimp- en anticipeerregio’s.

 

VakantieBieb

(t/m augustus)

Periode waarin via de online bibliotheek leden in de zomerperiode gratis e-books kunnen lenen.

September

Boekenweek voor Jongeren

 

Boekenweek voor leerlingen in de bovenbouw van de middelbare school.

 

Raadgedicht po & brugklas

(t/m oktober)

Leerlingen krijgen wekelijks een gedicht waarin één woord ontbreekt. Zij proberen het ontbrekende woord te raden.

Oktober

Kinderboekenweek

 

Tiendaagse ter promotie van het (Nederlandse) kinderboek.

 

Nationale Voorleeswedstrijd

(t/m mei)

Voorleeswedstrijd voor leerlingen uit groep 7 en 8, met voorleesrondes op school-, provinciaal en landelijk niveau.

 

De Weddenschap

(t/m april)

Campagne die (v)mbo-leerlingen uitdaagt in een half jaar drie boeken te lezen.

 

De Inktaap

(t/m maart)

Jongerenprijs van de Nederlandse literatuur, waarbij vo-scholieren uit Nederland, Vlaanderen, Suriname, Curaçao en Aruba jureren. Zij lezen de keuze van de jury’s van de ECI Literatuurprijs, de Fintro Literatuurprijs, de Libris Literatuur Prijs en een Caribische nominatie. Uit deze boeken kiezen zij vervolgens een winnaar.

 

De Jonge Jury

(t/m juni)

Jongeren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs lezen jeugdboeken en stemmen op hun favoriete boek. Tijdens de Dag van de Jonge Jury wint de auteur van het boek met de meeste stemmen de Prijs van de Jonge Jury.

 

NS Publieksprijs

(t/m november)

Leescampagne waarbij het publiek stemt op het Boek van het Jaar.

 

Nationale Voorleeslunch

 

Voorleesevenement dat in zorginstellingen plaatsvindt tijdens de Nationale Ouderendag.

November

Nederland Leest

Leesbevorderingscampagne van de bibliotheek die in het teken staat van een specifiek thema. Leners kunnen een gratis boek ophalen bij de bibliotheek en worden uitgenodigd dit boek samen te lezen en te bediscussiëren.

 

Kookboekenweek

 

Themaweek met activiteiten rondkom kookboeken bij kookwinkels, boekhandels en warenhuizen. Bij aankoop van minimaal €19,50 aan boeken krijgt men het Kookboekenweekgeschenk cadeau. Ook worden het Gouden Kookboek en de Johannes van Damprijs uitgereikt.

December

Read2me!

(t/m mei)

Voorleeswedstijd voor brugklassers, met voorleesrondes op schoolniveau, provinciaal niveau (halve finale) en landelijk niveau (finale).

Boekenweek en Kinderboekenweek bekendste campagnes

In opdracht van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak-Stichting Marktonderzoek Boekenvak (KVB-SMB), Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), KB en Stichting Lezen voert GfK onder andere onderzoek uit naar de bekendheid van campagnes ter bevordering van lezen en leesplezier (Nagelhout, 2020). Hieruit blijkt dat de Kinderboekenweek met 92% de grootste bekendheid geniet, op de voet gevolgd door de Boekenweek (88%). Voor de promotie van het Nederlandse boek is de Kinderboekenweek het belangrijkste moment, zo blijkt uit onderzoek: deze twaalfdaagse promotiecampagne heeft de grootste aanhang onder volwassenen. Terwijl de Boekenweek de meeste aandacht krijgt, heeft de week voor het kinderboek het meeste effect op de sector (Beerda, 2019). 

Bron: Nagelhout, 2020.

Campagnes beïnvloeden klein deel lezers

Met grote regelmaat zijn leescampagnes van invloed op het koopgedrag van lezers. Circa de helft van de consumenten die bekend was met campagne rondom de Spannende Boekenweken, liet in 2020 weten dat de campagne diens koopgedrag had beïnvloed. Bij 12% was die invloed groot tot zeer groot. Deze campagne was van grotere invloed op 35-minners dan op 35-plussers en oefende meer invloed uit op mannen dan op vrouwen. De Zomerlezen-campagne van 2020 had eveneens invloed op het koopgedrag van de helft van de consumenten die bekend waren met het campagne. In 20% van de gevallen was de invloed groot tot zeer groot (Nagelhout & Richards, 2020).

Verschillende rollen bibliotheek

In veel campagnes heeft de bibliotheek een initiërende of organiserende rol, zoals bij de verschillende voorleeswedstrijden. Daarbij werkt zij nauw samen met betrokkenen, waaronder het onderwijs, de Leescoalitie en – bij de Nationale Voorleeslunch – met ouderenzorg. Daarnaast sluiten veel bibliotheken zich aan bij de marketingcampagnes van Stichting CPNB, zoals bij de verschillende Boekenweken, middels het organiseren van aansluitende activiteiten zoals lezingen, workshops en debatten. Ook huisvesten zij met regelmaat de uitreiking van literaire prijzen en besteden zij extra aandacht aan genomineerde boeken en auteurs.

Bibliotheken organiseren activiteiten rondom Boekenweken

Nederland kent drie periodes waarin boeken en lezen voor verschillende doelgroepen onder de aandacht worden gebracht: de Boekenweek (voor volwassenen) in maart, de Boekenweek voor Jongeren (15-25 jaar) in september en de Kinderboekenweek in oktober. Binnen deze campagnes wordt steeds een geschenk cadeaugegeven bij de aanschaf van een minimumbedrag aan boeken. Met name binnen die laatste campagne heeft de bibliotheek actieve rol. Uit onderzoek van de KB blijkt dat 95% van de bibliotheken de Kinderboekenweek voor het primair onderwijs faciliteert (Van de Burgt & Van de Hoek, 2022a). Daarnaast faciliteert 85% van de bibliotheken die samenwerken met het voortgezet onderwijs op het gebied van leesbevordering landelijke leesbevorderingscampagnes en -activiteiten, zoals Nederland Leest Junior (70%) en de Boekenweek voor Jongeren (59%). (Klaren & van de Burgt, 2023). Digitale geletterdheid wordt steeds belangrijker, daarom werkt 61% van de bibliotheken die samen met het voortgezet onderwijs om jongeren hier meer over te leren. Zo zijn er diverse landelijke leesbevorderingscampagnes en -activiteiten, zoals De Week van de Mediawijsheid (32%) en Doe je Digiding! - Jongeren en de digitale overheid (23%). 

Ook rondom de Boekenweek organiseren bibliotheken diverse activiteiten, waaronder lezingen, documentaire vertoningen of zelfs een Boekenfeest (CPNB: Boekenweek, 2018). De Boekenweek betekent een belangrijke impuls voor de boekverkoop van literaire fictie. De wekelijkse omzet van literaire fictieboeken is in de Boekenweek even hoog als aan het einde van het jaar, waarin de boekenverkoop traditioneel eveneens een piek beleeft.

Vrijwel alle bibliotheken doen mee aan Voorleesdagen en -wedstrijden

Voorlezen heeft een positief effect op woordenschat, spelling, tekstbegrip en de leesattitude (Duursma, 2011; Heideman, 2017). De Nationale Voorleesdagen, die jaarlijks in januari plaatsvinden, vormen een belangrijke leesbevorderende campagne voor peuters, kleuters en hun (groot)ouders/verzorgers. Vrijwel alle bibliotheken (94%) doen mee aan deze campagne, vaak in samenwerking met educatieve partners (Van de Burgt & Van de Hoek, 2020; Plantinga & Van Zon, 2019). Nederland kent daarnaast drie bekende voorleeswedstrijden: de Nationale Voorleeswedstrijd (voor groep 7 en 8, primair onderwijs), Read2Me! (klas 1 en 2, voortgezet onderwijs) en de Pabo Voorleeswedstrijd (voor pabostudenten). De landelijke finales van de voorleeswedstrijden vinden jaarlijks in mei plaats. Van alle basisscholen in Nederland doet bijna de helft mee aan Nationale Voorleeswedstrijd (Stichting Lezen: Nationale Voorleeswedstrijd, 2018).

Vrijwel alle bibliotheken (95%) organiseren de lokale, regionale en provinciale voorrondes van de Nationale Voorleeswedstrijd (Van de Burgt & Van de Hoek, 2022a). De bibliotheken die op het gebied van leesbevordering samenwerken met het voortgezet onderwijs, zetten bijvoorbeeld in op Nederland Leest Junior (60%), Read2Me! (56%). Ook de Jonge Jury en Lezen voor de Lijst zijn populair (beide 30%) (Van de Burgt & Van de Hoek, 20212).

Leesbevorderingscampagnes op de basisschool

Vrijwel alle basisscholen zijn bekend met de Kinderboekenweek, De Nationale Voorleeswedstrijd, De Nationale Voorleesdagen en De Nederlandse Kinderjury. Bijna alle basisscholen (98%) doen ook mee aan de Kinderboekenweek. Bij het merendeel van de leesbevorderingscampagnes beoordeelt het grootste deel van de schoolleiders en leerkrachten de invloed van de campagnes op het leesplezier van leerlingen positief tot zeer positief. De invloed van de leesbevorderingscampagnes op de leesvaardigheid van de leerlingen wordt iets minder positief beoordeeld (Willemsen & Elphick, 2019).

Bron: Nagelhout, 2020.

VakantieBieb en Vakantielezen gaan leesdip tegen

Tijdens de zomervakantie daalt de leesvaardigheid van leerlingen in het (basis)onderwijs (CPB, 2016; Stichting Lezen, 2016). Om het leesgedrag in deze periode een impuls te geven is er de VakantieBieb, georganiseerd door de Koninklijke Bibliotheek en aangeboden via de website van de online Bibliotheek. Tijdens de vakantieperiode kan men via een app gratis e-books lezen. Deze app is er niet alleen voor de jeugd, maar ook voor volwassenen. Een ander initiatief om ‘de leesdip’ tegen te gaan is Vakantielezen, begeleid door de bibliotheek. Leerlingen van groep 3 en 4 uit krimpregio’s en participatiegebieden krijgen een Vakantieleestasje van de bibliotheek (De Bibliotheek op school, 2019).

Hoge oplages Nederland Leest en Nederland Leest Junior

Sinds 2006 staat november in het teken van Nederland Leest. Bibliotheken verspreiden gratis een speciale pocketuitgave van een gekozen boek en organiseren uiteenlopende activiteiten, zoals debatten, lezingen en schrijversbezoeken (CPNB: Nederland Leest, 2018). In 2018 deelden bibliotheken gezamenlijk zo’n 250 duizend exemplaren uit. Sinds 2016 is er ook een jongerenvariant: Nederland Leest Junior. Deze kent hetzelfde thema als de volwasseneneditie. De oplage hiervan was in 2018 87 duizend exemplaren (Enschedé & Hemel, 2019). De deelname aan deze campagne door bibliotheken in samenwerking met het primair onderwijs is in de afgelopen jaren fors gestegen; van 36% in het schooljaar 2015-2016 naar 98% in 2020-2021 (Van de Burgt & Van de Hoek, 2022a). In 2019 haalde 14% van de bibliotheekleden het geschenkboek op in de bibliotheek; dit waren vrijwel allemaal bibliotheekleden. Ook was 28% van de bibliotheekleden wel in de bibliotheek geweest, maar wist men niet men dat het geschenkboek kon ophalen (Nagelhout, 2020).

Evaluatie Nederland Leest door leden en medewerkers

Hoe ervaren leden én medewerkers van de bibliotheek de Nederland Leest-campagne? Dat onderzocht Probiblio in samenwerking met Stichting CPNB en de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) tijdens de editie van 2020, die deels werd beïnvloed door het coronavirus. Aan het onderzoek deden 622 bibliotheekleden en 24 medewerkers mee. Ongeveer de helft van de leden blijkt de campagne te kennen. Driekwart van de leden die iets hebben gehoord, gezien of gelezen over Nederland Leest, heeft het boek gezien. Twee vijfde hebben een bericht gezien in de nieuwsbrief van de bibliotheek. Zeven van de tien deelnemers die bekend zijn met Nederland Leest, hebben het boek ontvangen van de bibliotheek. Leden die bekend zijn met de campagne, geven de campagne gemiddeld een 7,5, tegenover een 7,2 door bibliotheekmedewerkers. Zij zijn het meest te spreken over het boek, de duur van de campagne en het thema. Ook de communicatietoolkit en het campagnemateriaal worden positief beoordeeld. De effectmeting, de belofte en het doel van de campagne worden vaker neutraal bezien (Brood & Baljon, 2021a; Brood & Baljon, 2021b).

Bron: Van de Burgt & Van de Hoek, 2020.

Bronnen