Artikelen

In de dienstverlening van openbare bibliotheken neemt lezen een centrale plek in. Voor 250 duizend mensen is dat niet vanzelfsprekend: zij hebben vanwege een visuele beperking moeite met lezen. Ook voor dyslectici brengt het traditionele aanbod van de bibliotheek problemen met zich mee. Voor deze en andere mensen met een leesbeperking biedt Aangepast Lezen een uitkomst. Deze bibliotheekvoorziening stelt iedereen met een leesbeperking in staat om te lezen en biedt laagdrempelig en gebruiksvriendelijk toegang tot literatuur en informatie.

De lokale bibliotheken, de provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) en de KB vormen samen één netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen. Sinds 2015, toen de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) in werking trad, bekleedt de KB binnen dit netwerk een regierol. De negen POI’s vormen samen een landelijk dekkend netwerk (IBL). De collecties van alle lokale bibliotheken zijn met elkaar verbonden middels een gezamenlijk ILS (Integrated Library System).

De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) is niet alleen van toepassing op het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen in Europees Nederland, maar ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Dit overzeese deel van Nederland valt uiteen in de BES-eilanden en de CAS-landen. De afgelopen jaren zijn verschillende maatregelen genomen om de bibliotheekvoorzieningen van deze eilanden naar een hoger plan te tillen.

Het openbarebibliotheekbeleid van Nederland kent een rijke geschiedenis. Van de relatie met de volksbibliotheken tot het gevecht om overheidssubsidie, van economische crises tot de Tweede Wereldoorlog, van de verzuiling tot de komst van het internet: allemaal hebben deze ontwikkelingen invloed gehad op de huidige inrichting van het Nederlandse bibliotheekstelsel. Dat het blijft gaan om work in progress, blijkt uit de veranderingen die het stelsel ook de laatste jaren nog heeft doorgemaakt, en die het waarschijnlijk nog te wachten staat.

De bibliotheeksector verandert, en daar horen ook veranderingen in het personeelsbestand bij. Bibliothecarissen horen bij de meest vergrijsde doelgroepen in Nederland – en dat terwijl de veranderende positionering van de bibliotheek juist vraagt om nieuwe competenties. De nieuwe bibliotheekmedewerker is flexibel, is leergierig en werkt graag samen. Ook groeit de aandacht voor diversiteit, duurzame inzetbaarheid en een positief werkklimaat, waarvoor werknemer en werkgever samen de verantwoordelijkheid dragen.

Kunst en cultuur behoren tot de kernfuncties van de bibliotheek. Daarom organiseren bijna alle bibliotheken jaarlijks een veelheid aan activiteiten op dit gebied. Steeds meer bibliotheekorganisaties delen zelfs een pand met een culturele instelling in een multifunctionele accommodatie (MFA). Uit onderzoek blijkt dat bezoekers deze culturele functie en bijbehorende activiteiten zeer waarderen.

Het aantal personeelsleden in dienst van de bibliotheek nam een tijdlang af, maar is de laatste jaren weer stabiel. In 2021 was zelfs een lichte groei in het totale personeelsbestand zichtbaar en in 2022 is deze groei fors doorgezet. De hoeveelheid vrijwilligers stijgt sterk. Met de veranderende rol van de bibliotheek ontstaat ook de behoefte aan andere functies en competenties. Er worden meer specialisten dan generalisten gewenst, die zich proactief en resultaatgericht opstellen. Daarom wordt door bibliotheken geïnvesteerd in deskundigheidsbevordering. Zo wordt het ontbreken van een branchespecifieke bibliotheekopleiding deels gecompenseerd.

Waar de omvang van het personeelsbestand van bibliotheken de afgelopen jaren afnam, is sinds 2018 weer een lichte stijging te zien. Na een kleine dip in 2020 zet deze stijging in 2022 sterk door. Ook het aantal vrijwilligers nam in 2022 toe. Daarnaast is een verjonging van het personeelsbestand ingezet, als gevolg van de natuurlijke uitstroom van personeel.

Het aantal bibliotheekorganisaties loopt terug, terwijl het aantal vestigingen redelijk stabiel blijft. Steeds minder locaties bieden echter een brede dienstverlening: er zijn steeds meer afhaalpunten, miniservicepunten en zelfbedieningsbibliotheken. Met de transitie van de klassieke naar de maatschappelijke bibliotheek neemt echter ook het aantal andersoortige faciliteiten toe, zoals studieplekken, expositieruimten en printfaciliteiten.

Een van de vijf kernfuncties van de bibliotheek is het ter beschikking stellen van kennis en informatie. Dat doet de bibliotheek onder meer in de vorm van collecties, activiteiten en informatiepunten. In de bibliotheek zijn veel verschillende informatiepunten te vinden, bijvoorbeeld op het gebied van basisvaardigheden, lezen met een leesbeperking, integratie en inburgering en de overheid.