Bouwstenen
Met de bouwstenenaanpak werken bibliotheken, scholen en gemeenten op strategisch niveau structureel samen aan taalontwikkeling, leesbevordering en mediawijsheid van kinderen en jongeren. Het doel is een aantoonbare verbetering in de leesvaardigheden, meer lezen, beter worden in taal, op school en thuis. Naast de reguliere samenwerking werken veel bibliotheken ook samen met het voortgezet onderwijs volgens landelijke programmalijnen. De meest voorkomende is de Bibliotheek op school. Met deze aanpak, ontwikkeld en ingezet door Stichting Lezen en de KB, als onderdeel van Kunst van Lezen, zorgen bibliotheek en school samen voor een verbetering van de leesmotivatie en taal- en informatievaardigheden, op basis van een aantal vastgestelde bouwstenen. Ook scholen die niet zijn aangesloten, maken veelvuldig gebruik van deze bouwstenen. In dit onderzoek worden deze componenten daarom als uitgangspunt genomen, zowel voor bibliotheken die deelnemen aan de Bibliotheek op school als voor bibliotheken die deze bouwstenen in een andere vorm aanbieden.
Sterrenchecklist
Sterrenchecklist infographic 2021-2022
De sterrenchecklist geeft inzage in de mate van samenwerking tussen bibliotheken en voortgezet onderwijs scholen. Deze checklist vloeit voort uit het Bibliotheekmonitor-onderzoek Samenwerking voortgezet onderwijs. In dit onderzoek zijn gegevens van bibliotheken verzameld per schoollocatie. De uitgevraagde gegevens hangen samen met de zeven bouwstenen de Bibliotheek op school. Afhankelijk van de gegeven antwoorden zijn punten toegekend. Opgeteld vormen deze punten een score van 0 tot 4 sterren die de mate van samenwerking tussen de bibliotheek en een voortgezet onderwijs school uitdrukt. De sterrenchecklist is een basis om het gesprek met een schooldirectie aan te gaan over de huidige samenwerking en mogelijke groei.
De resultaten worden onder andere getoond in de vorm van een infographic. Deze laat in één oogopslag zien wat de huidige situatie is in de samenwerking tussen de bibliotheek en een schoollocatie, én waar mogelijkheden zijn tot groei
Ruimte voor groei in samenwerking met schoollocaties
Voor twee derde van de schoollocaties waarmee wordt samengewerkt scoort de samenwerking tussen bibliotheek en schoollocatie 1 ster (68%); zij scoorden tussen de 1% en 25% van het totaal te behalen punten. In totaal zijn er 5 scholen die het maximaal aantal sterren hebben behaald.
Winst te behalen binnen alle bouwstenen
Om volgens de sterrenchecklist tot een hogere mate van samenwerking tussen bibliotheek en schoollocatie te komen, kan de samenwerking binnen alle bouwstenen worden uitgebreid. Aan de hand van de sterrenchecklist van een opvolgende meting kan vervolgens worden getoetst of de aanpassingen in samenwerking hebben geleid tot een hogere samenwerkingsscore uitgedrukt in aantal sterren.
In 2021-2022 werd rondom de samenwerking met de voortgezet onderwijs scholen gemiddeld het grootste deel van de punten behaald binnen de bouwsteen ‘Activiteiten’: van het maximale aantal te behalen punten behalen schoollocaties op deze bouwsteen gemiddeld 5,0 punten, 33% van het totaal te behalen punten (15). Binnen deze bouwsteen staan activiteiten rondom leesbevordering, digitale geletterdheid en cultuureducatie centraal, als ook de borging van vrij lezen in het schoolrooster. De bouwstenen ‘Collectie’ en ‘Lees- en mediaplan’ krijgen gemiddeld de minste punten.
Gemiddeld aantal behaalde punten ten opzichte van totaal aantal te behalen punten per bouwsteen. (Selectie: voortgezet onderwijs schoollocaties waarbij de samenwerking met de bibliotheek is uitgedrukt in minstens één ster, N: 829 schoollocaties)
Netwerk en beleid: aandachtspunt is digitale geletterdheid
Bibliotheken werken met veel scholen samen rondom leesbevordering. Binnen de bouwsteen ‘Netwerk en beleid’ behaalt deze vorm van samenwerking het meest aantal punten: 52% van het totaal aantal te behalen punten is behaald. Samenwerkingen op het gebied van digitale geletterdheid scoort het laagst: slechts 7% van het totaal te behalen punten is behaald.
Activiteiten: veelal activiteiten rondom leesbevordering
Op bijna alle schoollocaties waarmee bibliotheken samenwerken is er sprake van activiteiten rondom leesbevordering: 88% van het totaal aantal te behalen punten is behaald. Activiteiten rondom cultuureducatie en digitale geletterdheid zijn aanzienlijk minder vaak onderdeel van de samenwerking tussen de bibliotheek en de schoollocatie (beide: 14% van het totaal aantal te behalen punten behaald).
Lees- en mediaplan: beleid- en activiteitenplannen rondom digitale geletterdheid in geringe mate opgesteld
Het opstellen van een activiteitenplan rondom lezen scoort het hoogst binnen de bouwsteen ‘Lees- en mediaplan’: 24% van het totaal aantal punten is behaald.
Binnen de bouwsteen is met name winst te behalen door een activiteitenjaar- en beleidsplan rondom digitale geletterdheid op te stellen samen met scholen (respectievelijk 4% en 1%). Ook het opstellen van een beleidsplan rondom lezen vormt een aandachtspunt (9%).
Digitale diensten: winst te behalen bij gebruik online bibliotheek
Binnen de bouwsteen ‘Digitale diensten’ worden de meeste punten behaald bij ‘lidmaatschap als onderdeel van de samenwerking’ (32% van het totaal aantal punten behaald), gevolgd door het gebruik van een bibliotheeksysteem, zoals Aura, MediatheekWise en V@school (28% van het totaal aantal punten behaald). Binnen deze bouwsteen is de meeste winst te behalen bij het gebruik van de online bibliotheek, ook bij de schoollocaties waarbij de huidige samenwerking is uitgedrukt in twee of meer sterren.
Collectie: leveren collectie biedt mogelijkheid tot groei samenwerking
Van alle bouwstenen ontvangt de bouwsteen ‘Collectie’ gemiddeld het minst aantal punten. Indien bibliotheken een collectie beschikbaar stellen aan scholen betreft het meestal een projectcollectie voor een kortere periode. Naast het aanbieden van een vaste collectie zijn ook het opstellen van een collectieplan, en de mogelijkheid bieden tot boeken meenemen naar huis aandachtspunten voor verdere optimalisering van de samenwerking.
Expertise: onderwijsspecialisten beschikbaar in bibliotheken
Veel bibliotheken hebben onderwijsspecialisten beschikbaar voor de samenwerking met het voortgezet onderwijs: 67% van het totaal aantal punten is behaald. De samenwerking kan verder uitgebouwd worden door meer personeelsuren beschikbaar te stellen voor een kleinere groep leerlingen. Als streven hierbij geldt: 125 leerlingen of minder per personeelsuur. Daarnaast vormt het aanbieden van workshops/trainingen aan docenten een belangrijk aandachtspunt voor verdere optimalisering van de samenwerking op het gebied van expertise. Ook bij de schoollocaties waarbij de huidige samenwerking is uitgedrukt in twee of meer sterren is op dit vlak winst te behalen.